Xəyanət- nankorluq, əmanətə tərs hərəkət, əhdə vəfasızlıq, əhdi gizlicə pozaraq haqqa zidd davranmaq mənasındadır. Xəyanət edən kimsəyə 'xain' deyilər. 

Xəyanət, birinə özünü etibarlı tanıtdıqdan sonra, o etibarı pozacaq və haqqa zidd iş etmək deməkdir. Xəyanət, İslam əxlaqında münafiqlik xüsusiyyəti olaraq sayılmış və haram qəbul edilmişdir. Çünki müsəlman, hər kəsin malı, canı və namusu mövzusunda özündən etibarda olduğu kimsədir. Əmanət və xəyanət malda olduğu kimi sözdə də olar. Xəyanətin

ziddi 'Əmanət'dir.İslam əxlaq anlayışının könlündə daşıyan adamın doğrunu söyləyəcəyini və soruşulanı başqalarından gizləyəcəyinə, verilən əmanəti və sirri saxlayacağına tərəddüdsüz bir şəkildə inanılar. Müsəlman üçün doğru sözlülük, yaradanın qəti və bağlayıcı tələbi olaraq imtina edilməz bir vəzifədir. Xəyanətin ünsürləri, xəyanət edən yəni xain, xəyanət edilən şəxs, xəyanət mövzu olan vəziyyət və xəyanət üsuludur. Birinci unsurla əlaqədar uca kitabımızda bir çox ayə var. "Budur, verdikləri sözlərini pozmaları səbəbiylədir ki onları lənətlədik və ürəklərini sərtləşdirdik. 

Sözləri yerlərindən sürüşdürərək (təhrif edib) dəyişdirirlər. Ağıllarından çıxarmamaları 

istənən şeylərdən əhəmiyyətli bir qisimini də unutdular. (Ey Məhəmməd!) Onların az bir qismi müstəsna olmaqla, onların daim bir xainliyini görürsən. Yenə də sən onları bağışla və diqqət etmə. Çünki Allah yaxşılıq edənləri sevər. "Uca bildiriş, bizlərə xainin xüsusiyyətlərini verməkdədir. Xainlərin birinci xüsusiyyətləri verdikləri sözlərində durmamalarıdır. Xəyanət edən kimsə ilk olaraq bu xüsusiyyətiylə hərəkət etməkdə və verdiyi 

sözdən dönməkdədir. Xainlərin ikinci xüsusiyyətləri lənətlənmiş olmalarıdır. Bu hallarıyla Allahının sevgisindən məhrum qalmış, qəzəbini qazanmışlar. Xainlərin bir başqa xüsusiyyətləri ürəklərinin qatılığıdır. İslam əxlaqında əxlaqlı, yumşaq ürəkli və anlayışlı insanların xainlik etmələri mümkün görülməyəcək bir vəziyyətdir.Xainlərin başqa bir xüsusiyyəti də təxribatçı olmaları, doğru və haqq olanı bildikləri halda dəyişdirən işləridir. Onlar eyni zamanda xainliklərini zəmin hazırlamaq və xəyanətlərini qanuniləşdirmək üçün unutma bəhanəsini də istifadə edən insanlardır.Burada xainliyi görülən insanların xüsusiyyətləri ayrı-ayrı sıralandıktan sonra, Hz Peyğəmbər (s.ə) a onları bağışlaması əmr edilməkdədir. 

Bunun mənası, xainlik edənin xəyanətinin ancaq özünə zərər verəcəyi, başqalarına zərər vermə imkanının olmadığı, onların özlərinə pislik etdiklərinin. Ayə bir tərəfdən xainlik edənin xəyanətinin özü üçün zərərli olacağını bilvasitə olaraq xəbər verməklə birlikdə, bir tərəfdən də xəyanətə uğrayan adamın sərgiləyəcəyi rəftarı da bildirir. Buna görə xəyanət edilən adamvəziyyəti öyrəndiyində ən gözəl davranış forması olaraq xainlik edən adamı bağışlamalıdır(P.S:İlahi ədalət deyilən bir şey var siz bağışlasanızda,bağışlamasanızda bunun əvəzi ondan alınar.belə bir şey onunda qarşısına mütləq çıxacaq!). Çünki onun pisliyinin zərəri özünədir və o itirəcəyi qədər itirmişdir. Xainlik edilən adam bağışladıqdan sonra, ətrafdan gələn reaksiyalara və ya istiqamətləndirmə səylərinə diqqət etməyəcək, haqq yolda gedişini maneə törədəcək, əzm və səbrini qıracaq heç bir meylə etibar etməyəcək. Bu xəyanət uğramış insanın sərgiləyən ən yüksək səviyyəli, fəzilətli davranış formasıdır. Xəyanət mövzusu söz və ya maddi xüsusiyyət daşıyan bir cisim ola bilər. Çox vaxt sözə xəyanətin digərlərinə görə daha ağır nəticələr doğurduğu, yıxıntılara, dərin ailəvi və ya ictimai yaralara səbəb olduğu bilinən bir gerçəkdir. Xəyanətin üsulu isə xainin xüsusiyyətlərindən bəhs edilərkən bilvasitə olaraq işarə edildiyi üzrə sözdən dönmə, təhrif yəni pozma və dəyişdirmə və son olaraq da unutma. Bu üç üsul xəyanət işarələri olaraq da görülməlidir. Sözündən dönən, pozucu və çoxca unutduğunu söyləyərək bəzi məsuliyyətlərdən qaçmağa çalışan insanların xəyanətlərindən qorxmaq və buna görətədbirli olmaq lazımdır. Müsəlmanın xəyanəti isə, casusluqdan daha ümumidir. Çünki bəzən bu düşmənin faydasına olar və ya daha ümumi bir şəkildə müsəlmanların zərərinə olar. Belə bir hərəkətin cəzası isə İslamda çox ağırdır. Allah Təala belə buyurur:"Ey iman gətirənlər! Allaha və Rəsuluna xəyanət etməyin; bilə-bilə öz əmanətlərə xəyanət etmiş olarsınız. Bilin ki, mal-dövlətiniz və övladlarınız da ancaq bir fitnə (imtahan) 'dır.

Allaha gəlincə, böyük mükafat onun yanındadır.

"Bu ayələr, Bəni Qureyzə hərbi əsnasında Yəhudilərə ağıl verən və Əbu Lubab deyilən bir müsəlman haqqında enmişdir. Hz. Peyğəmbər (s.ə), mühasirə əsnasında Yəhudilərə Sad Muazın hökmünə razı olaraq qaladan enməsini ərz etmişdi. Onlar razı olmadılar və özlərinə Əbu Lübabənin göndərməsini istədilər. Əbu Lübabənin ailəsi və malı Yəhudilərin əlində idi. Rəsulullah (s.ə.), Əbu Lübabəni onların yanına göndərdi. Onlar:- Nə deyirsən? Sad b. Muazın hökmünə razı olaq mı? Deyə soruşdular. Əbu Lubab, onlara razı olmamalarını söylədi. Əbu Lubab deyir ki: Allah və Rəsuluna xəyanət etdiyimi o anda anlamışdım. İşdə bu hadisə üzərinə bu ayə endi. Ayə enincə Əbu Lubab gedib özünü məscidin dirəyinə bağladı və:'Allaha and olsun ki, ölənə və ya Allah tövbəmi qəbul edənə qədər nə yer, nə də içirəm "dedi. Müsəlmanlar, İslam ordusunun sirlərini qorumağa həddindən artıq ehtiras göstərirdilər. Bu uğurda canlarını fəda edirdilər. Buna bir nümunə

budur:Abdullah Hüzafəni, Müsəlmanların Şam bölgəsini Bizanslılardan təmizləmək üçün təşkil döyüşlər əsnasında onlara əsir düşmüşdü. Abdullah gözü çox bir qəhrəman; döyüşdə müxtəlif şücaət və dahilik nümunələri göstərmişdi. Düşmən Onu yaxalayanda Müsəlman qəhrəmanlardan bir nümunə olmaq üzrə onu krallarına apardılar. Çünki kral döyüşü 

itirmələrilə başçılarının və ordusunun bacarıqsızlığında bağlayırdı. Abdullah, padşahın hüzuruna götürülüncə onun hüzurunda əyilmədi. Kral, müxtəlif yollarla Onu İslamdan döndürməyə çalışdı. Abdullah isə lağ bir əda ilə ona belə dedi:'Allaha and içirəm ki, sahib olduğun hər şeyi dinimdən məni qaytarmaq üçün mənə versən göz açıb bağlayana qədər məni dinimdən döndürə bilməzsən.'Kral ona, qəti olan ölümdən canını qurtarması üçün İslam ordusunun bəzi sirlərini soruşdu: O da belə cavab verdi:'Şəhidlik nə gözəldir, xəyanətin isə əsla yol yoxdur!'Bunun üzərinə kral, onun, öldürülmək üzrə olanların qoyulduğu bir yerə qoyulmasını əmr verdi və oxçularına bədəninin dərhal yanı başına isabət edəcək şəkildə atış etmələrini istədi. Beləcə o qorxacaq, kral da istədiyinə çatacaqdı. Lakin o, gülümsər vəziyyətdə, heybətli, bir dağ kimi dayanır və ölümü gözləyirdi. Bunu görən kral, həm heyrətlənərək, həm də onu təqdir edərək, bağlarının həll edilməsini əmr etdi və müsəlmanların reallaşdırdığı zəfərlərin sirrini anladı.Allah Təala, xəyanəti tənqid edərək belə buyurmuşdur:"Özlərinə xainlik edənləri müdafiə; çünki Allah daim xəyanət edib günah işləyən insanı sevməz! (Səhv hərəkətlərini) insanlardan gizlədir da Allahdan gizlətmirlər. Halbuki gecə Onun istəmədiyi şeyi qurarlarkən O, onlarla bərabərdir. Allah, onların etdiyi hər şeyi əhatə etmişdir. (Heç bir şeyi Ondan gizlədə bilməyəcəklər.) "Allah, kafirlərə Nuhun arvadı ilə Lutun arvadını misal çəkdi. Bu ikisi, qullarımızdan iki saleh bəndənin nikahı altında idilər, onlara xəyanət etdilər. Zinət yerlərini ərlərindən, Allahdan 

gələn heç vəchlə qurtara bilmədilər. Onlara: 'Haydı, girənlərlə birlikdə siz ikiniz də Cəhənnəmə girin! "Deyildi." Allah (s.ə) 'ın ümumi xəyanətlə əlaqədar hökmü budur. Savaş əsnasında ediləcək xəyanətin, Müsəlmanların mal və canlarına qarşı zərəri daha çoxdur. Beləliklə İslam, döyüş sirlərini yaymağı qəti olaraq qadağan etmişdir. Hətta düşmənə çatması asanlaşar düşüncəsiylə əlaqədar olmayanları döyüş işlərinə qarışmasını da qadağan etmişdir. Allah Təala:"Onlara güvən, ya da qorxuya dair bir xəbər gəlsə onu yayarlar ..." buyuraraq, sirlərin yayılmasına həm qəzəb etmiş, həm də onu qadağan etmişdir. Tarix boyunca müsəlmanlar, vəziyyətləri nə olursa olsun xəyanət qarşısında qəti rəftar taxılacaqdır. B.e. 1240-ci ildə Şam əmiri İsmayıl, Misiri öz torpaqlarına qatmaq üçün Xaçlılarla razılaşdı. Bu hədəfini reallaşdırmaq üçün Xaçlılardan kömək alaraq Şamlılardan əsgər yığdı. Şam ordusu Qəzza üzərinə gəlib Xaçlılara möhkəmlətmək üçün Misir ordusuna qarşı vəziyyət aldığı sırada Xaçlıların və xain Şam əmirinin heç gözləmədiyi ani bir vəziyyət ortaya çıxdı; Şam əsgərləri bir anda dönüş edib Misir ordusuna qatıldılar və xaçlılara qarşı hücuma keçib onları şiddətli bir təxribata 

uğratdılar. Hətta bundan daha da böyüyü olmuşdur: Safvetu'l-Məlik Hatun adlı bir ana Şemsu'l-müluk adlı oğlunun Xaçlılarla əməkdaşlıq etdiyini və beləcə Müsəlmanlarla xainlik etdiyini anlayınca dərhal oğlunu öldürtmüştür. Çünki bu şərəfli qadına görə, vətən və din, xain oğuldan daha qiymətli idi.