Xurafat,
qondarma və düz olmayan mətləbləri düz və səhih mövzulardan ayırmaq
barədə Mövlanə Cəlaləddin Ruminin bir gözəl, hikmətli, əlbəttə bir az da
pərdəsiz bir misalı vardır ki, onu nəql edirik:
Mövlanə
deyir ki, itin qabağına bir tikə yemək atanda, çarəsiz, onu birbaşa
yemir. Əvvəlcə onu iyləyərək öz zövqünə uyğun və zərərli olub-olmamasını
yoxlayır.
İnsan
da bir məsələni eşitdiyi zaman onu ağlın-düşüncənin gücü ilə iyləməli,
ağıl saflığından keçirməli, ağıla və şəriətə uyğun olub-olmamasını
müəyyən etməli, "onun həqiqəti varmı və ya yoxmu" deyə düşünməlidir.
İtə bir tikəni atsalar əgər,
Əvvəlcə iyləyər sonradan yeyər.
İt burunla iylər, insan ağılla,
Saf-çürük eyləyər insan ağılla.
Ustad Həsənzadə Amulilin dili ilə desək, "İlahi! Birinin güclü yaddaşı var, digərinin güclü həzm etməyi (yeməyi)! Xoş o şəxsin halına ki, yetgin ağlı var!".