Türkiyəli yazar Bülent Pakman Azərbaycan qızları haqda məqalə yazıb. Məqaləni olduğu kimi oxuyun:

"Bakıda ilk günlərimizdə, gənc qızlar və qadınların kimsəyə fikir vermədən çox düz bədənlərini rahatca, comərdcə və cəsurca nümayiş etdirməsi qarşısında qarışıqlığa düşmədən keçə bilmirik. Buna paralel, bəzi Türkiyəli qadınlardan Azeri qadınların" dəlisov "olduğu məlumatını alırıq. Belə olunca zərif azərbaycanlı xanımlar araşdırmağa qərar veririk.

Bu qədər düzgün, ölçülü bədənlərə sahib olmalarını fiziki ehtiyaclarını aşacaq dərəcədə yeməməyə borclular. Həqiqətən də inkişaf etmiş ya da şişirdilmiş bir yemək mədəniyyəti olmayan Bakıda kök Azerbaycanlıya rast gəlmək çox çətin. Xüsusilə gənc qızlar yeməkdə ölçünü çox düşməməsinə diqqət edirlər.

Çirkin qadın yoxdur, gözəl olmasını bilməyən qadın vardır sözü Bakı üçün deyilmiş hərhalda. Gənc qız və qadınların əksəriyyəti həqiqətən mükəmməl bədənlərə malikdirlər. Hərəkətləri estetik, xüsusilə gedərkən. Elələri var ki insanın "Qafqaz dağlarını görəsən siz mi yaratmısan" deyə sual verməyim gəlir. Belələrinin havaları az qala yanlarına yaxınlaşmayacaq dərəcədədi.

Üz xəttləri və orta boy dərəcələri üçün eyni şeyləri söyleyemesek də bu xüsusiyyətləri arxa planda qalır. Boy handikabı olanlar super həddindən artıq yüksək topuklarla, fizyonomi handikabı olanlar isə böyük günəş eynəkləriylə, saçlarıyla, makiyaj və yaraşdıran diqqətli giyimleriyle gözəl görünməsini bilirlər. Estetik etdirmək da bizdəki kimi getdikcə yayılır.Super yüksək topuqlar Bakılı qadınların demək olar ki, simvolu, aşağı yuxarı yarısının olmazsa olmazı. Yayda gündüz saatlarında də geyilən abiye, rəngarəng ayaqqabılar, qışda çəkmələr həddindən artıq, mega yüksək dikdaban. Bunlara qışda ümumiyyətlə qara rəngli neylon corablar, yazın daha çox çəhrayı dırnaq boyalı, pedikürlü ayaqlar yoldaşlıq edir. Naylon corabların qara ya da xüsusilə dəri rənginə yaxın olanları da olmazsa olmazları. Aydın olan havalar yaxşıca isinənə qədər neylon çoraptan vazgeçmeyecekler deyirik amma yanılırıq. Avqustda 38 dərəcə istilikdə belə neylon çoraptan vazgeçmeyenler heç də az olmur. 1950 lerden qalma klassik, arxası tikişli neylon çoraplara da bolca rast gəlirik.Manikür və pedikür də Bakılı qadınların olmazsa olmazı. Pedikürsüz, manikürsüz, baxımsız gəzmək ayıb qəbul edilir. İşin qəribə tərəfi mega yüksək topuqlara toylarda  rast gələrik. Halbuki bunların əsl toylarda geyilməsi lazım deyil idimi? Ancaq geyinilmir çünki azərbaycanlı qadınlar demək olar ki, bütün toy boyunca rəqs edib qurdlarını tökürlər, elə olunca da ayaqqabı seçimləri də ona görə olur.

Niyə yüksək topuqlu?Əlbəttə səbəbi var və Bakılı qadınlara, qızlara bravo demək lazımdır bunu kəşf etdikləri üçün. Yüksək topuğu sehirli bir təsiri vardır. Boyu yüksəldər, çanağı qaldırar, bədəni dikleştirir, üzərində dayanmağı bacaranları kiçik addımlarla icra edər. Xülasə daha qadın hiss etdirər, daha cazibədar göstərir. Marilyn Monroe'ya aid edilən "Bir qadına doğru ayaqqabıları versəniz dünyanı belə fethedebilir" sözünə də unutmamaq lazımdır.

Bizim gecə paltarı olaraq bildiyimiz ya da xanımlarımızın toylarda geydiyi, bəzilərini intim olaraq adlandıracağımız cart rəngli paltarlarla, mini ətək, kombinezon varı açıq bluza, incə, iti yüksək topuklarla, asorti bənövşəyi, çəhrayı ayaqqabılarla səhər işə gedən qadınların sayı da xeyli çox. Bizdə olsa qətiliklə mədəniyyətsizliyə hətta təcavüzə belə uğramaqdan xilas ola bilməzlər. Burada kimsə dönüb baxmır. O dərəcə etibarlı, kimsənin kimsəni narahat etmədiyi bir yer Bakı. Yalnız bizim "yox artıq, dəvənin nalı, ola bilməz" deyə qədər həddindən artıq frapanlara Bakılı belə bəzən dönüb baxdığını və güldüklərini müşahidə edə bilirik.

Azərbaycanlı qadın və qızların ən əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən biri əsmər olmaları digəri də də ünsiyyətcilikləridir. Qadınların heç tanımadıqları, ilk dəfə gördükləri kişilərlə belə rahatlıqla, qərəzsiz söhbet etmələrini səhv anlamamaq lazımdır. Xüsusilə gecə yarısı bəzi barlara tək başına gələnləri digərləri qarışdırmamaq çox əhəmiyyətli bir xüsusilikdir. Sağda solda qadınları narahat edəcək, qırıq gözlə baxan süni tiplərin olmaması da bu rahatlıqda faktor əlbəttə.

Rüsum zamanında 1937-ci ildə Azərbaycan konstitusiyasında qadınlara iqtisadi, mədəni, siyasi və sosial sahələrdə kişilərlə bərabər hüquqlar tanınmış. Digər köhnə Sovet ölkələrində olduğu kimi Azərbaycanda da "8 Mart Dünya Qadınlar Günü" rəsmi tətil və elə bizdəki kimi tam başdan sovmaq, saxta heç bir işə yaramayan, şablon mətnlərdən oxunan "qadın hüquqları" deyimləriylə qeyd olunmur. Hər qadına o gün mütləq qırmızı bir gül təqdim edilir.

Rüsum zamanında dövlət işçiləri arasında qadınların nisbəti

% 43'e çatmış. Daha çox iqtisadi nöqteyi-nəzərdən qadının istehsala qatqısı təmin edilməyə çalışılmış. Bunun nəticəsi olaraq qadınlar hər saat, hər yerdə, yol də daxil olmaq üzrə, varlar. İş tapa bilib də işləməyən qadın yox kimi. Daha yaxşısını tapmadıqca iş bəyənməməklik etmirlər. Bu da qadınları ailə mühiti xaricində kişilər qarşısında çox bərabər, haqq sahibi və özlərinə etibarlı hala gətirmiş.

Əvvəllər evin subay qızları qaşlarını aldırmaz,  fərq olsun deyə evin gəlinləri aldırırmış. Amma bu ənənə də artıq qalmamış.

Ənənələrin yıxılmaqda olduğuna başqa bir nümunə: Köhnədən qadınlar cafelerde, şirniyyat evlərində tək başına oturamazmış, hətta yoldaşlarıyla belə. Belə ki cafelerde onsuz da oturacaq yer öngörülmezmiş, ki bizim gəldiyimiz zamanda belə Türk və müasir Cafe xaricində oturmaq üçün yer ayrılmamışdı. Əvvəllər Türkiyədəki kimi yalnız kişilərin getdiyi çayxana varmış. Amma bu gerilərdə qaldı. Kişi çayxanalarında yenə yalnız kişilər getməyə davam edir amma artıq azərbaycanlı qızlar, qadınlar müasir cafelerde, şirniyyat istədikləri kimi yaşayırlar. Azərbaycanlı dostlarımıza görə bunda Türk serialları, Bakıda açılan Türk şirniyyat və Bakıda sayı artan Türk qadınlar çox təsirli olmuş. Əvvəllər çox nadir görülən parklarda qarşı cinslərin qucaqlaşmaq oturmaları artıq adi sayılır amma hələ öpüşmələr çox görülmür. Apreldə ayrılmış bir qızın evlənməsi köhnədən çox çətinmiş. Xüsusilə rayondan gələnlər arasında. Hətta evdə boşanmış qardaşı olan bir qızın da evlənməsi xeyli çətinmiş. Amma bu ənənələrdə yıxılır.

Davam Edən Ənənələr.

Çox uzun illər davam edən Rus işğalının bəzi həyat tərz təsirləri nə də olsa özünü göstərirsə da azərbaycanlı ailələr öz mədəniyyətlərini, ailəvi ənənələrini olduqca mühafizə etmişlər.

Siqaret çəkən, gecə küçədə tək başına olan qadına yaxşı gözlə bakılmıyor. Buna görə siqaret çəkən azərbaycanlı bir qadın daha görə bilmədim. Yəni yoldaşlarının, qızlarının paltarına aldırmayan ya da onlara bu baxımdan çox söz geçiremeyen Bakılı kişilər hər mövzuda da açıq fikirli deyildirlər. Əslində Azərbaycan kişilərinin namus anlayışı tipik Anadolu kişininkindən fərqli deyil. Bu qadınların xarici görünüşü ilə təzad təşkil edir. Məsələn bir toyda yəni toyda subay-dul, tək gəlmiş qadınlar kişilərlə birlikdə qətiyyən rəqs etmir. Qadın-kişi qarışıq rəqs edənlər yalnız evli cütlər, qohumlar. Eyni şəkildə subay gələn kişilər də bu qarışıq danslara katılmıyorlar. Azərbaycanlı kişilərin namus anlayışında eynilə Anadoludakı kimi evlilik əvvəli bəkarət də çox əhəmiyyətli. Qız istəmə söz mövzusu olduğunda istintaq edilməsi də Anadolu adətləriylə bərabərlik təşkil edir.

Gözə dəyən qadın azadlığının, evləndikdən sonra ev mühitində etibarlı olmadığını içlərinə girdikcə daha yaxşı anlayırıq. Kimi ərlər, qaynanalar yoldaşlarının, gelinlerinin işini istəmirlər. Uşaq doğurmada heç vaxt kaybedilmiyor. Ərinin qıraqda (kənarda) qadın dostu varsa, gecə yarısından sonra evə içkili gəlirsə, evə pul gətirmirsə, ki bunlar çox məşhurmuş, qadının edə biləcəyi yalnız evdə qışqırıb bağırmaqmış. Qarşılığında onlara əl qaldırıldığında belə qadınların  qışqırmasını qarşısını almaq mümkün deyil. Azərbaycanlı qadınlar azad dedik amma azadlıqları sonsuz deyil və yenə də onlara əl qaldırılmağından da xilas olmuş deyildirlər. Daha əvvəl açıqladığımız kimi azərbaycanlı kişilər olduqca mühafizəkarlar. Bir öz olduğunda namus söz mövzusu olduğunda, bir də qısqanclıq nümayişi edən qadına əl qaldırmaqdan çəkinmirlər. Kişidir edər, kişinin əlinin kiri anlayışı buranın kişilərində də hakim. Çox işlək bir prospektin ortasında ər-arvad mübahisəsinə rast gəldik. Ayrıca səhərə qarşı evə gələn bitişik qonşumuzun arvadının bağırmalarına qarşı atdığı periodik əl qaldırmalar da Gına gətirdi. Belə ki bu qonşu cütlüyümüzün müzakirələri gecə yarısı yerinə axşam saatlarında olduqda üzüntümüzün yanında "nəysə bu gecə uyuyabileceğiz" deyə təsəlli tapırıq. Digər tərəfdən qadına əl qaldırılsa belə geri addım atmır, mövqeyindən əl çərmir, çünki qadınlar daha asan iş tapa bilirlər və dərhal hamısı çalışır, iş tapa bilməyən bəzi kişilər də onların pulunu yeyir. Qadınlar kişilərdən bu rəftarı görə bildiyi bir tərəfdən də avtobusda kişilər oturarkən qadınların ayaq üstə durması, kişi olduğu halda qadının yolda yük daşıması da kişilərin ayıbı olaraq qəbul edilir.

Bizi ən çox təəccübləndirən şey və öyrənmə səyi içinə girdiyimiz mövzulardan biri, rüsum dövrünün ardından, qadınların bu qədər yüksək təhsil və iş nisbətinin mövcud olduğu bir ölkədə necə olur da qadının ailə içindəki mövqeyi digər ənənəvi müsəlman xalqları olduqca bənzərliklər göstərə? Bunun səbəbi rüsum dövründə körpələr evi azlığı üzündən uşaqların evdə nənələr tərəfindən ənənələrə uyğun yetişdirilməsi. Cəmiyyətin ataerkil quruluşunda qadınların ev işləri vəzifələrini davam etdirmələri yanında digər bir səbəb qohumluq və dostluq münasibətlərində məcburi vəzifə yerinə yetirən və Azərbaycan cəmiyyətinin ən əsas dəyərlərindən olan qonaqpərvərlik  ənənəsi ola bilər. "Geniş ailə" içərisində yaşayan azərbaycanlı qadınlar çalışsalar da ikiqat yük altında yaşamağı davam etdirməkdədirlər. Qadınların işləri ev işlərində iş yüklərini azaltmamaktadır. Sıx şəkildə gəlinlərin qaynanaları ilə birlikdə yaşadığı ailələrdə ev xalqına və qonağa hörmət göstərilməsini və yeməklərin comərdcə və ən gözəl şəkildə təqdim edilməsini tələb edən ənənənin davam etdirilməsində anadan alınan, qaynanalarla davam etdirilən incəlikli qadın bacarıqları çox əhəmiyyətli. Bu səbəbdən bu mövzuda qadınlar mərkəzi mövqeyə malikdirlər. Qonagperverlik ənənəsi yalnız qohumluq və dostluq əlaqələrinin, bu səbəbdən də ictimai nəzarətin möhkəm şəkildə davam etdirilməsinə xidmət etmir, eyni zamanda azərbaycanlıların özlərini Ruslardan ayırdıqları mədəni qürur olaraq da göstərilir.

Kişilər

Qara, bozdan başqa rəng bilməyən, rəngli, dəbdəbəli geyinməyi ayıb qəbul edən, ənənələri olan Azeri kişilər tam tərsi, paspal, baxımsız. Qalstuklu kişi görmək də xeyli çətin. Kişi ənələri də  yıxılır getdikcə. Yaxın zamanlar kişilərin şortla, açıq sandaletlerle gəzmələri, qızlarla ələ ələ tutuşmaları ayıb sayılarmış. Ancaq artıq deyil. Bakı bunun kimi bir çox xüsusiyyətləri ilə şərq deyil daha çox bir qərb şəhəri görünüşünə yaxınlaşır, bizə bənzəyən tərəflərini saymazsaq.

Bakıdakı az qala bütün Türklərin bildiyi maraqlı bir atalar sözü var: "Çeçen'den canını, azərbaycanlının pulu, Türk'dən həyat yoldaşını qoru". Bunun Rus atalar sözü olduğu deyilir. Ancaq mənim gördüyüm Bakıda Türklər azərbaycanlıların həyat yoldaşları ilə maraqlanmırlar. Gərək də yox, subay qız və qadınlar o qədər məbzulkən. Bunun nəticəsində Rus gəlinlər sonra Azərbaycan gəlinlerimizin sayı da getdikcə artır. Ancaq Azərbaycan qızlara özlərini bəyəndirmək istəyəcək subay kişilərimiz diqqət!. Azərbaycanlı qadınların kişilərdə olmasını istəmədikləri nələr olduğunu bilmək lazımdır. Bunlar: "ağ şalvar, yumurta topuq, jele, rəngli lens, qarın, sarı diş, ucuz ətir, təsbeh və qızıl bijüteriya" imiş. Vallah mənim vecimə deyil. Yazın ağ şalvar geyinirəm çünki evliyəm, həyat yoldaşım də Bakıda yanımda

Rüsum zamanında Azərbaycanda qadınların təhsil görmə və iş

nisbətlərində çox ciddi rəqəmlərə çatılmış. 1980-ci illərə gəlindiyində qızlar orta məktəb şagirdlərinin% 48'ni, universitet şagirdlərinin isə% 42'sini təşkil edirlər. Çox Azərbaycanlı qadınlar Rus dilini çox yaxşı danışır, gəncləri və ODTÜ məzunları ayrıca İngilis dilinidə çox yaxşı danışır. Digər Türk Universitet məzunları, Türkiyədə qalmış olanlar, Türk şirkətlərində işləyənlər Türkiyə türkcəsini də yaxşı danışır. Belə olunca azərbaycanlı qadın və qızlar ən az bir, bəziləri iki-üç xarici dil danışırlar. Türkiyəli qadınlar baxımından isə bu bir rastlanmıyan bir vəziyyət. Yuxarıda açıqladığımız bütün xüsusiyyətlərindən ötəri Azərbaycanlı gənc qızlar subay Türk kişiləri tərəfindən seçim edilir. Bəzi evli kişilərə isə Azərbaycanda nikahsız yaşayaraq Türkiyədəki ailələrini laqeydlik etdiklərini duyuruq.

Bizim Türk xanımların əvvəllər "gözəl deyillərmiş" deyərək küçümsədikleri, amma bir tərəfdən də "bizdən nə fərqləri var görəsən" deyərək araşdırdıqları Azəri qadınlar-qızlarla bir müddət sonra rəqabət mühitinə girmək məcburiyyətində qalmaları da maraqlı. Onların əskik tərəflərini tapmağa çalışarkən sonradan bəzi istiqamətlərinə qibtə etmək hətta qısqanmaq məcburiyyətində qalırlar. Bakıda yaşayan rus asıllılara görə Bakılı qızların qadınların bu hala gəlməsində Rus qız və qadınlarla rəqabət mühitində qalmaları çox əhəmiyyətli bir rol oynamış və Rus həmcinslərindən çox şey öyrənmişlər. Buna Azərbaycanlı qadınlarımız qəbul etməyə bilər amma eşitdiklərimizin yalancısıyıq. Bakıda bir rus qadınını Azərilerdən asanca ayırd etmək mümkün desək mövzunu daha da işıqlandırmış olarıq. Digər tərəfdən Gördüklərimiz Rusların iddialarının hər azərbaycanlı qadın üçün etibarlı olduğununuda sübüt etmir.

Rəngsiz, boz Bakı həyatında belə "xoş, rahat, dəli, cəsur, səmimi, özünə güvənən" Azərbaycanlı qadınlar - qızlar olmasaydı nə olardı deyə soruşmaq əbəs. Bakı darıxdırıcı bir yer olardı mütləq.

Bülent Pakman. Bakı 2010-2012.