Uşaqlardakı vicdan duyğusunun inkişafının ilk və təməl şərti, ana və atanın daşıdığı vicdanın həssaslığıdır. Valideynlərin vicdani həssaslıqları, uşaqların öz vicdanının toxumudur. O halda, böyüklər, öz vicdanlarının nə qədər həssas olduğunu ölçməlidir. Xüsusilə, uşaq tərbiyəsinə əhəmiyyət verən ana-atanın özünə soruşacağı ən əhəmiyyətli sual budur: 'Vicdanım nə qədər həssasdır?'
Uşaqlar ana-atasının güzgüsüdür. Valideynlər uşaqlarına necə səslənirsə, uşaq da ona eyni qarşılığı verir. Uşaqlar xüsusilə ilk 4 il ana-atalarını təqlid edərək həyatın qaydalarını öyrənir. Yeni doğulan bir körpə, anası getdiyi üçün iməkləməyi buraxıb ayaqlarının üzərində dayanmağa çalışır. Anası danışarkən dodaqlarına baxır və eyni səsləri çıxarmağa cəhd edər. Uşaq bu təqlid müddətində, ana-atadan yalnız danışmağı və yeriməyi deyil, hansı hadisələrə, hansı reaksiyaları verəcəyini də öyrənər. Məsələn ana, ayağının altına gələn bir qarışqaya basmaq üzrəykən, 'Aman üzərinə basmayayım, yoxsa qarışqanın ayaqları qırılar və yuvasına gedə bilməz.' Deyirsə uşaq, ananın bu həssas və vicdani davranışını anında təkrarlayır. Bu səbəbdən uşaq, valideynlərin yalnız davranışlarını deyil, vicdanlarını da bir nümunə götürərlər.
Ana və atanın vicdanı nə qədər bəsitdirsə, uşaqların da bu mənfilikdə nəsibini alacağını köçürən pedaqoq Dr. Adəm Günəş, əvvəlcə yetkinlərin öz vicdanlarının nə qədər həssas olduğunu ölçmələri lazım olduğunu yazır.
Yalan, vicdanı kütləşdirir.
Saxta davranışların uşağın vicdanını kütləşdirdiyi kimi, yalan söyləyən insanlarla həmsöhbət olan uşağın vicdanının da yavaş -yavaş korşaldığını ifadə edən mütəxəssis pedaqoq, "Bəzən kiçik və şirin yalanlar, bəzən 'zarafatla' deyilən 'çəhrayı' yalanlar, uşaqların vicdanına zəhər verir. Çünki, heç bir vicdan, yalan qarşısında səssiz qala bilməz. "Deyir. Vicdanı ölməmiş birinin söylədiyi yalandan davamlı narahat olacağını və zamanla vicdanının səsini basdırmağa, söylədiyi yalanı qanuni göstərməyə cəhd edəcəyini ifadə edən Günəş, uşağında vicdan duyğusunu inkişaf etdirmək və onu aydın şəkildə qorumaq istəyən valideynlərin yalandan, ilandan qaçar kimi qaçmaları lazım olduğunu vurğulayır.
Ədalət, vicdan duyğusunu inkişaf etdirir.
"Qəzəbi sabitləyəcək vicdan tərbiyəsinin əhəmiyyətli ünsürlərindən biri də uşağın ailə içində ədalət duyğusunu gücləndirəcək hadisələrə şahid olmasıdır." Ifadəsini istifadə edən mütəxəssis pedaqoq, "Uşaq, ailə içində qəbul olunduğunu və ana-atasının özünə ədalətli davrandığını hər zaman, maneəsiz hiss edə bilməlidir. Ana-atanın ailə içindəki hər davranışına ədalət hakim olmalıdır. "Deyir. Edilən araşdırmaların ailə içində özünə bərabər və ədalətli davranılmadığı hissinə qapılan uşaqların, şəbəkə və cinayət təşkilatına daha tez qarışdığını köçürən Günəş, "Çünki uşaq, yaşadığı ədalətsizliklərdən içində qəzəb və pis duyğular yığır. Bundan ötəri da dağıdıcı və üsyankar davranışlara asanlıqla yönələ bilir. "Deyə ifadə edir.
Uşaqlardakı vicdan duyğusunu inkişaf etdirmənin ən təsirli yollarından birinin də uşağı heyvan və bitkilərin dünyası ilə tanış olduğunu Aktan Günəş, sözlərinə belə davam edir: "Qarışqanı ovucuna alıb araşdıran, bir çiçəyin rəngarəng yarpaqlarının gözəlliyi görən, dovşanı kök yeyərkən seyr uşaq, hirs duyğusunun ətraf mühitə verə biləcəyi zərərləri da yavaş- yavaş qavramağa başlayır. Uşaq, həyatın xırdalıqlarını gördükcə sakitləşər, gərəksiz və lüzumsuz güc istifadəsi və hirs nümayişlərindən çəkinər.