Ana ataların şikayətçi olduqları mövzuların başında, uşaqlarına kazandıramadıkları "nizam" vərdişi gəlir.

Kimi valideyn, 10 yaşındakı oğlunun paltarlarını qatlayıb şkafına yerleştiremediğinden, kimisi 12 yaşındakı qızının yatağını dağınıq buraxıb məktəbə eləcə getdiyindən şikayətlənər.

Ailə içindəki nizamsız həyat səbəbiylə bir çox evdə qarşıdurmaların ardı arxası kəsilməz.

Halbuki nizam, elə bir "ruhi qazanımı" ki qarşıdurma artdıqca nizamsızlıq də artar. Bir uşağın öz həyatını nizama qoya bilməsi, ancaq o uşağın duyğu dünyasının nizamlı olması ilə mümkündür.

Digər tərəfdən nizam, uşaqlarda "müəyyən dövrlərdə" ortaya çıxan bir ehtiyac halıdır. Əgər ana atalar, uşaqlardakı bu ehtiyacın meydana gəldiyi dövrləri bilir və bunu qarşılamaq üçün rəhbərlik etsələr, belə bir uşaq heç çətinlik çəkmədən nizamlı həyatı kəndində bir tərz halına gətirə bilər.

Quruluş, üç ayrı yaş dövründə ortaya çıxar; bunların ilki 3 yaş, ikincisi 10 yaş və üçüncüsü də yetkinlik sonrası dövr, yəni təxminən 19-20 yaş dövrüdür.

Uşaqlara ən asan nizam vərdişi kazandırılacak dövr, 3 yaş dövrüdür.

Bu yaşlardakı uşaq diqqətlə izləniləcək olursa, onların "daxili bir yönəliş" ilə nizam meydana gətirmə səyi içində olduqları müşahidə edilə bilər. Belə ki: Uşaqlar bu dövrdə nizamı təmin edə bilmək üçün əvvəl "alan" meydana gətirmə səyi içindədirlər. Çünki nizam, ancaq müəyyən bir sahə içində reallaşan hərəkətdir. Sərhədləri müəyyən olmayan bir yerin tərtib və nizamı təmin edilə bilməz.

İşdə uşaq 3 yaş dövründə qəribə bir şəkildə özlərinə "alan" meydana gətirməyə başlayırlar. Masaların altına girər, masaların kənarlarını yastıklarla bağlayarlar. Yoldaşları ilə oynayarkən onlara və özlərinə sərhəd çəkərlər, "Bura əsla keçmə" deyə bir-birlərini xəbərdarlıq edirlər. Bu yaş dövründəki uşaqlara ev içində bir oyun çadırı qurulacaq olursa, uşaq bu çadırın içində öz həyatlarını qurmaqdan çox xoşbəxt olurlar.

Uşağın bu dövrdə meydana gətirdiyi sahələrə ondan icazəsiz girmək olmaz, girilsə uşaq reaksiya verir.

İşdə uşağın öz daxili yönəlmələrinin ilə reallaşdırdığı bu səy fərq edilə bilməz və ya mane olunursa, uşaq bir müddət sonra artıq masanın altına girməz olur, şkafların içinə saxlanmağı buraxar, öz xəyali sahələrinin sərhədlərini istifadə imtina edər. Əslində bu faciəli Vazgeçiş, uşağın özünü reallaşdırmaqdan imtina etməsi anlamına gəlir.

Əgər valideynlər bu dövrü kaçırırlarsa, bir sonrakı nizam uğur dövrü 10 yaş ətrafına bərabər gəlir.

Bu yaş dövründə isə uşaqda nizam ehtiyacı "öz şəxsiyyətini meydana gətirmə mübarizəsi" ilə meydana gələr. Belə ki, məsələn, qız uşaqları, eyni anası kimi çanta istifadə, kişi uşaq atası kimi cüzdan daşımağa həvəs edərlər. Uşaq beləsi bir dövrə girdiyində, onun öz şəxsiyyətinin meydana gəlməsini da dəstəkləyəcək şəkildə, çanta, cüzdan, eynək örtüyü, kalemlik kimi vəsaitləri təmin edilməsi olduqca əhəmiyyətlidir.

Yenə bu dövrdə uşağın yalnız özünün istifadə edə biləcəyi bir otağı olursa, nizam vərdişi "aidiyyət hissi" ilə də çoxalır, daha bir qalıcı olur. Ancaq uşağa verilən oda evdəkilər tərəfindən "icazəsiz" istifadə, anası paltarları o otağa sərir, ata özüncə otaqda dəyişikliklər edir, girib çıxır isə belə bir uşaq "aidiyyət duyğusu ilə nizam meydana gətirmə gücünü" itirər.

Əgər bu dövrdə də valideyn uşağına lazım olduğu kimi rəhbərlik etmədi isə, artıq bir sonrakı nizam ehtiyacının meydana gələcəyi dövr gözlənilməlidir. Uşaqla müzakirə, onu alçaltmaq, təzyiq altına almaq, cəzalandırmaq müvəqqəti nizam meydana da, uzun müddətli olaraq baxıldığında uşağın nizam hissini dərindən pozar.

Uşaqların yetkinlik dövründən sonra meydana gətirdiyi nizam, daxili bir nizam deyil, xarici dünyaya nizamsız görünməmək adına nizamdır.

Yoldaşları otağına girdiyində, qohumları onun paltarlarını və pijamalarını yerlərdə gördüyündə ibarət "xəcalət" hissi ilə başarmaya çalışdığı nizamdır ki bu olduqca yorucu bir səydir.

Bütün bu məlumatlar işığında baxıldığında, əslində valideynlərin uşaqları ilə qarşıdurmasına gərək olmadığını görürük. Əgər bir uşaq nizamsız isə bu onun bir qəbahəti deyil, inkişaf dövrlərində özünə kifayət qədər rəhbərlik yapılamamış olmasının bir nəticəsidir.

Son bir not: Hansı dövrdə olursa olsun, uşağın nizamlı ola bilməsi, ancaq o uşağın özünə hörmət duyur olması ilə mümkündür. Özünə hörməti öyrənməmiş bir uşağın həssaslıq dövrləri yaxşı keçsə də o uşaq nizamsızdır.