Seher işlerimi sahmana salıb televizoru açdim . Gözüm televizorda fikirim xeyalım Esmerin yanında qalmışdı . Baharın ailesinin dramı meni bu ailenin içine salmışdı . Özümü Baharın danışdığı bu hekayenin içinde tesevvür edirdim . Cox tesirlenirdim . Beynimde suallar tüğyan edirdi . Ne olacaq , nece olacaq deye . Metbexe kecib çayımı doldurub zala kecdim . Bu saatda Baharı rahatsız etmek istemirdim , ama yene de özümü saxlaya bilmeyib telefonu elime alıb , Baharı yığdım . Telefonun o başından yuxulu ses geldi . Xoş - beşden sonra meni cox gözletmeden hekayesine davam etdi .

... Atlı anasını atın terkine alıb götürdükden sonra İbrahim taqetden düşene qeder atın dalıyca qaçdi . Atlı uzaqlaşıb gözden itmişdi . Öz balaca canıyla , körpe ağlıyla özüne divan tuta tuta mehelleye qayıtdı .
Mahelle bir birine deymişdi . Eli yaba - balta tutan , ağlı kesen her kes Saybalının evine toplaşmışdı . Saybalıya destek üçün gelenler , üç gün sonra Saybalının evini , dükanını daşa basdılar . Saybalının " xalxın arvadını " qacırdığından xeber tutmuşdular . Saybalı kimi " beqeyret " kişinin bu mehellede yaşamasını istemirdiler . Ağzı göycek arvadların da ağzına söz düşmüşdü .
- Ne ekersen onu biçersen . Bilmirdi ki başqasunın namusuna göz dikenin bir gün namusuna göz dikerler ?
- Oğurluqla , q...lik qırx gün sürer deyib atalar . Binamuslar ordan daşqalaq olub bura qaçıb gizlenibmişler . Görürsen , qurban olum Allaha , gec olar güc olar ...
Evin qapılarını bağlayıb özlerini eve hebs etmişdiler . Heyete bacaya da cıxa bilmirdiler . Bayaqdan tek mehelle onlara axışmışdılarsa da indi bütün şeher ayağa qalxıb onlara axışmış , " şerefsiz , namussuz Saybalının " evini daşa başa basaraq onların burdan çıxıb getmesini isteyirdiler . Saybalı düşdüyü veziyyeti , nece evlenib buraya köçdüklerini heç kime deye bilmirdi . Deseydi bele guya onu kim başa düşüb ona ve ya Esmere kim haqq qazandıracaqdı ki ? Bu avam camaatın gözünde gördükleri qadın azadlığı yox , namus adı altında bildikleri qadın köleliyi idi . Onların gözünde qadın arvad oldu olmadı , xoşbext oldu olmadı , eri kişi oldu olmadı ferq etmir . Ata evinden cıxıb er evine gedibse ölende de ordan kefende cıxmalıydı . Qadın başqasın severdise zinaçı , kişi evli qadını severdise oğraş , beqetret olacaqdı. Onların yaşadıqları , duyguları , hissiyyatı bu ölkede keçmezdi , onların şeriet qanunlarına göre kecersiz idi .
Tebriz bazarına od düşdü . Yanan Saybalının dükanı idi . Şeher camaatı dükanın malların dağıtdıqdan sonra dükana od vurmuşlar . Neft ve mazutla , şamla dolu dükanın qara dumanı bütün Tebrizin üstünü almışdı . Üç gün gece gündüz yanan dükan nehayyet küle döndü , Tebrizin qara dumanı çekildi .
Balaca ibrahimin beyninde bir fikir dolanırdı . Onun fikirince Anası birinci erine , ve sonra qaçaq Hemide qacaraq atasına xeyanet etmiş bir zinakar qadın idi . Ele o zamandan qadın tayfası beyninde zinakar ve exlaqsız kimi formalaşmışdı ...

Hemid söz verdiyi kimi Esmeri Saybalıdan alıb , getirib atasına tehvil verdi . Esmergilin kende meydanının ortasına qalaq qalaq daş yığılmışdı . Kend camaatı meydanın ortasına toplanmışdı . Sabah ikindiden sonra Esmer meydana getirilecek , ona Quran bele oxunmadan her kesin gözü qarşıdında daşqalaq olacaqdı . Esmer atasının , qardaşlarının ayaqlarına düşüb yalvarır , ona aman vermelerini isteyirdi . Neçe iller kimseye demediyi deye bilmediyi- Lal Manqıyla hec vaxt er - arvad olmadıqlarını onlara açıqladı . Anasından ve Hemidden başqa heç kim ona inanmırdı . Hemid de Saybalı haqqında pis şeyler eşitmemişdi . Saybalı şeherde sexavetli rehimli bir adam kimi tanınırdı . Esmerin onun yanında ne qeder xoşbext olduğunu da bilirdi . Vicdanına sığınaraq Esmerin bu cıxılmaz veziyyetinde ona nece kömek edeceyi haqqında planlar qururdu . Nece olur olsun Esmeri ölümden qurtarmalıydı . Axı Esmeri sevirdi onun ölmesine razı ola bilmezdi . Buralardan qaçıb getmek mümkünse niye ölmeliydi ki ? Atasının borcları qarşılığında qızını lal Manqıya verdiyini eşitdikden sonra adamın ne qeder şerefsiz olduğunu anladı . Demek ele ata özü qızından istifade edib onu mal yerine vermiş , özü öz eliyle qızının ne çekdiyine , neler yaşadığına baxmadan onu bedbaxt etmişdi . Haqq - edaleti en ümde bir meyar sayan Hemid qaş qaralan kimi Esmerin atasını yanladı . Beline bağladığı qurşaqdan bir kise çıxarıb adamın qoltuğuna basdı .
- Esmer daş qalaq olmayacaq
Kiseni görüb gözleri parlayan kişi etiraz eledi .
- Axı men camaatın içine çıxa bilmerem . Camaat meni daşqalar eder .
- Etmez- ikinci kiseni ona tulladı .- burdan köçersiz .
Kiseni havada qapın qurşağına basan kişi dil - dodağını çeyneye çeyneye ağzın suyunu axıtdı .
- Onda bele eliyek ! - biraz düşündü
- Bu qızı burdan götürüb aparsan camaat bilecek ki , men onu ele vermek istememişem . Bu elin adetidir . Qaşqalaq olan qızı atası ya da qardaşları ilk daşa basar . Ne olur olsun , men onu kendin meydanına aparmalıyam . Orda sen qehremanlıq eledin eledin , elemedinse bextine küs .
Gece sabaha qeder plan cızdılar . Sabaha qarşı Hemid atına atlanıb yola çıxdı.
Seherisi ikindi namazından sonra camaat yavaş yavaş meydana toplanmağa başladı . Meydanın ortasında böyük boşluq yaranmışdı . Kimisinın elinde deyenek , kimisinin elinde daş - kesek var idi . Kendin qara çarşaflı qadınlarının gözlerinde heyret dolu bir nigarancılıq parlayırdı . Budur Lal Manqı eil - gözü bağlı Esmeri lal , anlaşılmaz sesiyle öz aleminde nese deye - deye sürüyüb meydana doğru çekirdi . Meydanın ortasına catar catmaz , ecaib anlaşılmaz sesiyle öz aleminde nese dedi ve ilk zerbeni zopayla başına endirdi . Bundan sonra qızı her bir terefden daşa basaraq ellerindeki taxta parcasıyla harasına geldi vururdular . Esmerin bağırtısı meydandan bir neçe metr aralıdan eşidilirdi . Atasının yanında durmuş 9 yaşlı qardaşi Beşir atasının verdiyi tüfengi üzüne qaldırıb Esmeri nişan aldı . Bir anda her teref toz dumana büründü . Meydandakı çamaat ne olduğunu bilmediler bir azdan bir deste atlı ordan uzaqlaşırdı . Esmer ise meydanda yox idi .
Beşirin açdığı gülle Esmerin çiynini parcalamışdı . Meydanda qızı ölümün pencesinden qurtaran Hemidin destesi dağlara çekilmişdi . Hemid yaxın silahdaşyla birlikde Esmerin yaralı çiynini açıb etine saplanmış mermini çıxardıb yarasını sarıdı . İki hefteden sonra Esmeri de alıb Tebrize yola düşdü . Onu Saybalıya teslim edecekdi .
Başına ne geleceklerini ve inden sonra onu neler gözleyeceyini yaxşı bilen Esmer qara çarşafın üstünden üzüne saldığı örtünün altından tanış gelen yerlere baxır , tanış evlerin arasından kecerken başın aşağı salırdı . Yolda mehellelerde tanış adam görünende onsuzda qapalı olan üzünü daha da gizledirdi . İrelide Hemid , onun arxasıyca Esmer bazara girdiler . Saybalını dükanının yerinde böyük küllük var idi . O olmadığunda burda neler olduğunu Esmer texmin etmişdi . Ailesinin başı böyük beladaydı . Belke de Esmersiz her şey örtülüb qapanacaq , unudulacaqdı . Belke de Saybalı Esmerin yoxluğuna dözmese de balaları alışacaqdı . Teki Esmerle onların başı belaya girmesin . Teki sakit rahat yaşasınlar .
Sesinden tanınmasın deye sesini qısıb arxadan Hemide seslendi . Hemid onu eşitmedi . Addımlarını yeyinledib ona çatdı .
- Gel gedek burdan !
- Hara ?
- Hara deyirsen qulun kölen olaram .
- Ne danışırsan qadın ?! Men seni ailene teslim etmeliyem .
- Yalvarıram nolar ? - el atıb Hemidin qolundan tutdu .
Hemid bir söz demedi ,onların evlerine teref addımladıqca Esmer onun eline ayağına düşüb yalvarırdı .
- Qurban olum . Yalvarıram . Meni onlara verme . Bu haqq hesabdan sonra ne balalarımın , ne de erimin üzüne baxa bilmerem . Ailem meni qebul etse de , camaat onlara dinclik vermeyecek . Yalvarıram nolar !
Heyetilerinin alçaq hasarından evleri görünürdü . Yarı açıq doqqazdan heyete daxil oldular . Qaynanasının evin qabağındakı tutun qoluna yuyulub serilmiş şelesi ( keçmişde büzme etek ) , öz elleriyle ekizlerine tikdiyi qoftalar , ibrahimin keçe papağı asılı qalmışdı . Evin pencereleri qırılmış , qapıları taybatay idi . Hemid qapı pencereni pusa pusa irelileyib içeri kecdi . İceri darmadağın olmuşdu . Heç kim yox idi . Üzünün örtüsünü qaldırıb qorxu ve teecüübden böyümüş gözleriyle etrafa baxdı . Üreyine sanki gağlar cekilmişdi . Elini atıb beşikden ekizlerine parcalardan tikdiyi oyuncağı götürüb qoxladı . Gözlerinden yaş şora verdi . Arxasında dayanıb onu teselli etmek isteyen Hemidin üzüne baxmadan ;
- Meni niye qurtardın ? Niye qoymadın meni öldürsünler ? Axı men onlarsız yaşaya bilmerem .
- Yaşayarsan . Unudacaqsan her şeyi .
- Axı nece ?
- Men sene kömek edecem ! - deyib onun yaralı çiynine toxundu . Bu yaran kimi üreyinin yarasını da sarıyacam , sağaldacam , bütün bunları unudacaqsan - deyib qefilden Esmeri bağrına basdı , alnından öpdü ;
- Gedek !
Esmer onun üzüne baxdı . Qedder , zalım bir adam kimi bildiyi bu zehimli simadan bir cüt merhemetli göz ona baxırdı .
- Men seni Saybalı qeder xoşbext ede bilmesem de , sene sahib cıxacağam . Sene söz verirem . Özün ne zaman seversense ...
- Bu hec zaman olmayacaq ! - Esmerin sert sesi onu susdurdu - heç zaman - deyib yükleri yığdığı taxcaya teref getdi . Dağılmış yorğan döşeyin arasından bir boxca çıxarıb yatağın üstüne qoydu . Saybalının ona hediyye etdiyi bağlama idi . Qara madyanın ve Qaşqanın tükü de arasındaydı . İki atın tükünü de götürüb , bir birine bağlayıb üstüne de çiyninden çixan boş mermini asıb Saybalının cox vaxt keçirdiyi evin ambar hissesine geldi . Saybalı ora Azerbaycanda satmaq üçün alıb saxladığı malları yığırdı . Evin direyindeki mıxcadan tükleri asdı . Etrafa baxdı . Bu anbarın her köşesinde bir sevgi bir mecara gördü . Bezen evin külfetinden daldalalıb Saybalıyla himleşib bura qacardılar ... xatırladıqca üreyi esir gözleri dolurdu . İsti yuvasına su çikeyen hem düşmeni hem onu ölümün pencesinden qurtarmış dostu Hemidin yanına geldı . Boxcanı tekrar bağlayıb qoluna keçirtdi . beşikden aldığı oyuncağı götürdü . Üzünün örtüsünü örtüb bayra çıxdı . Tutun budağına taxılıb qalmış kece papağı ve erinin ketan köyneyin götürıb geri döndü ;
- Bu evden mene qalan ezizlerimin bu yadigarlarıdır . Eger meni bunlarla qebul edirsense gel !
Hemid irelide geden çadralı qadına teslim olub onun arxasıyca addımladı . Ve o günden onları bi daha Cenubi Azerbaycan torpaqlarında gören olmadı . Cox sonralar - 70 il sora İbrahim serhedler açılandan sonra anasının sorağını Türkiyenin Kars vilayetinden almışdı .

Dükanları yanandan sonra onların daha burda qalmaqlarının bir menasını görmeyen Saybalı geceynen olan olmazlarını , Azerbaycana satmaq üçün aldığı malları da toplayıb ulaq ve develerine yüklediler . Atların arxasına araba qoşub anasını ve üşaqları arabaya mindirib Çümüşüdü ve ibrahimi de götürüb Qarabağ torpaqlarına teref yola cıxdılar .
Saybalı Qarabağ seferlerinden coxdandır ermeni divanından qaçıb canını qurtarmiş bir aileyle qardaşlıq edirdi . Başlarına gelen ehvalatı Qenimete danışıb ondan kömek istedi . Heyatın her üzünü görmüş bu merd adam onları öz evinde yerleşdirib Saybalıya yardım elini uzatdi . Saybalı Qenimetle beraber Qarabağda olan olmazlarını satıb burda özlerine bir koma qurdular . Çümüşidü qonşu qızla evlendirib ona yurd yuva düzeltdi . Şeher bazarında dükan açıb yenice özlerini toparlamışdılar ki , anası Asya arvadın halı pisleşdi . Yerinden yurdundan didergin düşen qadın Veten hesretinden catlayırdı . Son günlerinde vetende olmaq , gözünü veten torpağında yummaq , vefalı erinin yanında defn olunmaq isteyirdi . Naelac qalmış Saybalı İbrahimi Qenimete ve Çümüşüde tapşırıb anasını ve ekizlerini götürüb bir araba mal - mülkle Tebrize geldi . Onlar Tebrize dönmekde burda bir müddet sonra serhedler bağlanmaqda . Bir aile ikye ayrıldı . Ailenin yarısı o tayda yarısı bu tayda qaldı . Bu o vaxtlar idi ki artıq bu hadıselerden bir neçe iller kecmiş İbrahimin artıq 16 yaşı var idi .
Esmeri vuran balaca qardaşı Beşir de bu zamanlar cavan oğlan olmuşdu . Atası Hemidden aldığı qızılları sataraq atası Tebriz bazarında saybalının yanmış dükanının yerinde dükan açmışdı . Biraz sonra ölen kimi Beşir dükanın başına kecmişdi . Camaat arasında " bequş " leqebi almışdı . Çamaatın qız -gelinine göz dikir , hettda qadın hamamına qadın geyiminde girib çılpaq qız qadınlara da tamah saldığını da deyirdiler . Ara - bere camaatın da onların kendden bura gelmeyini onun öz doğma qardaşı qızına da göz dikmesiyle elaqelendirenler vardı . Etrafında , cevrasınde onunla heç kim yaxınlıq edib ,onu aile dostu deye evlerine salmırdı .
Kecmişi unudan Tebriz camaatı Saybalını heç ne olmamış kimi qarşıladı . İlk günü dağılmış yuvasına girib köksünü ötürdü , balalarıyla beraber qırılıb dağılmış eşyaları qaldırıb atdı , qonşuların kömekliyiyle evi sehmana salıb hemişeki kimi ambarına çekildi . Künce qoyulmuş taxtın üzerine uzanıb gelecek planlarını düşünerek biraz mürgüledi .
Küren atla qara madyan cütleşir , yaşıl otların üstünde oturub Esmerle söhbet edirdiler . Saybalı Esmerin üzüne baxmağa çalışsa da Esmer ondan üzünü gizledirdi . Qefil Beşir ve atası gelib Esmeri onun elinden alıb apararken Esmer elinde tutduğu bir topa tükü ona atır , tük yatdığı bu anbarın direyinden asılıb qalır .
Yatdığı yerde gözünü açıb tavana baxdı . Beli yuxuda gördüyü ambardaydı . Başın qaldırıb anbarın ortasındakı direye baxdı . Gözüne bir şey sataşdı . Qara madyan ve küren Qaşqanın tükü ve bir boş giliz bir yere bağlanıb direkden asılmışdı . Tükü eline alıb dodaqlarına apardı . Öpdü , hemin günler gözünün qarşısından kecdi . Doluxsundu .
- Demek yaşayırsan , bizden sonra sen bura gelmisen . Burda mene yaşadığını bildirmek üçün nişan buraxmısan . Amma hardasan badam gözlüm , ceyran baxışlım , hardasan ? Elinde tutduğu tükü götürüb bazara geldi . Axtarıb Beşiri tapdı . Esmerin harda olduğunu ondan soruşdusa da Beşir onu öz elleriyle öldürdüyüne and içdi .
- Axı o sağdır , o mene burda işaret goyub gedib , qanlı mermi ve atlarımızın tükünü o yaşayır ...
Saybalı ne illah etse de Beşir atası ile ölünceye qeder bu sirri saxlayacaqlarına and içdiyi üçün bu barede Sayblıya bir şey demedi . Eger bu sirr açılsaydı , qan ve namus davası tekrar alovlanacaqdı . Üstelik bu defe namus davasına Saybalı da qarışacaqdı .
Saybalı yanmış dükanının yerinde yeni dükan dikmiş qaynına biraz pul verib dükanına şerik oldu . Cavan yaşda iki arvad alıb hele de qız qadından gözü doymayan Bequş Beşir Saybalının aliesinin bir üzvü olmuşdu . Tebrize dönenden iki il sonra Asya arvad öldü . Anasının ölümünden sonra Saybalı uşaqlarını başına toplayıb Azerbaycana dönmeyi düşündü . Onları bura bağlayacaq heç kim yox idi . Qardaşı , oğlu Arazın o tayında idi . Ordakı gözel heyetı onun bunun dilinden eşiden Beşir de Azerbaycana keçmeyi planlayırdı . Qarşısına meqsed qoymuşdu ne olur olsun Azerbaycana keçmeliydi . Eşitdiyine göre orda her şey rahat serbest idi . Tüfeyilli heyata can atan Beşir bütün günü xeyalında rus , ermeni qızlarını canlandırır onlarla rahat kef ede bilirdi . Eşitdiyine göre orda zina deyilen şey yoxdur . İstediyi qadınla istediyi zaman görüşüb evine gedeb eylene bilerdi . Qurduğu xeyalları serhedlerin bağlanmağı gözünde qoyurdu . O taya keçmek mümkün deyildi .
Serhedler bağlandığı zaman Cümüşüd ve İbrahim de o taya keçmeyi planlasalar da bu mümkün olmadı . Bu aralar Çümüşüd xalq herakatlarına qoşulmuş , veten torpaqlarının azadlığı uğrunda mübarizeye başlamışdı . Nece defe tutulub hökümete teslim edilse de elinde tutarlı bir şey tapılmayınca serbest buraxılmışdı . Bu o dövurler idi ki , Azerbaycan represiya illerini yaşayırdı . Cümüşüdün sağında solunda olan ziyalıları bir bir aradan götürür onları ve ya ailelerini Sibre sürgün edir ve ya onları gülleleyirdiler .

Serheddi Azerbaycana kece bilmeyen Saybalı qızı Asyanı ve oğlu Azeri başına yığıb onlarla taleyin gerdişine boyun eymeye başladı . Beşirin xanımları növbe ile onlara gelib yemek içmeklerini hazırlar , evlerini temizlerdiler . Saybalıya ne qeder evlenmeyi meslehet görseler de Saybalı Esmerin üzerine gül qoxlamaq istemirdi . Beşirin dilinden eşitdiyine göre Esmer ölmüşdü . Onu elin adetiyle daş qalaq etmişdiler ve canı cıxmayınca Beşir onu öz elleriyle öldürmüşdü . Esmerin ölümünden cox tesirlenen Saybalı heftelerle diline çörek bele vurmamışdı . Kim bilir Beşir ona bir ipucu verseydi belke de Saybalı gözel xanımının o beladan qurtulduğunu bilseydi , onu eliçıraqlı dünyanın her yerinde axtarardı . Hele bilseydi ki , Hemide arvad olmağa razılıq verse de , hele bir defe de olsun onun yatağına girmeyen Esmeri ona bu qeder vefa gösteribse onu axtarıb tapmazdımı ? Hemidle dağlarda silaha sarılıb döyüşen Esmeri bir zaman qehramanlıq salnamesine yükselen Azerbaycan xanımı kimi dillerde dastan olacağı ne Azerbaycanda İbrahim , ne İranda Azerle , Asya bilmeyecekdi .

Hadiseler , olaylar ele qarışmışdı ki , bir birine . Baharı dinledikce hem şimali Azerbaycanda Cümüşüdle , İbrahimin heyatı , hem de Cenubi Azerbaycanda Saybalının analı yetimlerle başlarına qelen oyunlar damarlarımda qanımı durdururdu . Qulağıma tutduğum telefondakı ses beynime işlemişdi . Beynimde hadiselerin teferüatını yaşadıqca beynim kilidlenirdi . Yox bunlar telefon söhbeti deyildi . Baharla üzbe üz görüşüb danışmalıydım .
Onun vaxtı azalır . Bu yaxınlarda Holandiyaya geri dönecekdi . O gedenden sonra onu hardan tapacaqdım ki , bele bir xezine şans meselesiydi . Özü öz ayağıyla ürcahıma gelmişdi . Onu elden buraxa bilmezdim . Qerarımı verdim ve Baharı evime devet etdim .

Yazar: Feride Acarakçay (real hekayə)