Yay — ilin dörd fəslindən biri. Yay, ən isti mövsümdür. Şimali Yarım Kürənin ən uzun günlər yayda reallaşar. Dünya istiliyi anbar etdiyi üçün ən isti günlər ümumiyyətlə təxminən iki ay sonra ortaya çıxar. İsti günlər Şimali Yarım Kürənin 21 İyun ilə 22 Sentyabr arasında, Cənub Yarım Kürənin isə 22 Dekabr ilə 21 Mart arasındadır. Yay mövsümü insanlar, təbiətin çoxu gözəlliklərindən faydalanma imkanı tapar. İnsan sağlamlığına böyük faydası olan və sümüklərin inkişafı üçün lazım olan D vitamini, günəş şüalarından alınır. Yazın insanlar dərisinə və bəzi xəstəliklərin yaxşı gələn dəniz suyu və dəniz kumundan faydalanılırlar. Günəş duşları romatizmalar üçün çox faydalıdır. Günəşin qüvvətli şüaları bir çox xəstəlikləri yox edər və yaxşılaşdırar. Meyvələrin, tərəvəzlərin əksəriyyəti bu mövsümdə yetişir. Türkiyədə insan qidasının böyük bir qisimini tutan; buğda, arpa, misir və yulaf kimi hububatlar bu mövsümdə toplanar və ambarlanır. Bu mövsümdə ərazilər gələcək oktyabr dövrünə hazırlanır. Yayın həddindən artıq və qovurucu istiliyindən da çəkinmək lazımdır. Uzun müddət başı açıq qalmaq, həddindən artıq günəş vannası etmək, dəri və insan sağlamlığı üçün çox təhlükəlidir. Sərinlədici içkilər içərkən miqdara önəm verilməlidir. Bu mövsümdə yemək və içkilərin yanında ayaqqabılar də diqqət etmək lazımdır. Yayları tər əmici, sərin saxlayan pambıq geyimlərə üstünlük verin, neylon və buna bənzər geyimlər geyinməməyə diqqət edin.

Moruq: Qanı təmizləyər, bədəndə yığılan zəhərli maddələrin atılmasını təmin edər. Terletir və sidik qovucudur. Qəbizliyi aradan qaldırar. Bədənə dinçlik verər.

 

Armud: Armud, sarı-yaşıl arası rənglərdə, lifli, həzmi asan və mineral baxımından olduqca zəngin bir meyvədir. Yüksək təzyiqi olanlara çox faydalıdır. A vitamini ilə olduqca zəngin bir meyvə olan armud, böyrəklərin nizamlı işini təmin edər və sidiyi bollaşdırar. Bunun yanında sinirləri sakitləşdirici, zehni yorğunluğu azaldıcı xüsusiyyəti vardır. Xüsusilə qabıqlı istehlak edildiyində lif ehtiyacını qarşılamaq üçün yaxşı bir qaynaqdır. Qan şəkərinin tarazlıqda qalmasına kömək edir

 

Böyürtkən: Böyürtkən içində olan ellagik turşu, antioksidandır. Böyürtkən ən əhəmiyyətli və qadınları maraqlandıran xüsusiyyətlərinin başında kosmetik təsiri ilə dərini gençleştirmesi gəlir, hüceyrə yaşlanmasını gecikdirər. Böyürtkən qan şəkərini tarazlıqlar, qanı təmizləyər, dərini gözəlləşdirir. C vitamini ilə zəngin olan böyürtkən B qrupu vitaminlərilə də zəngindir.

 

Çiyələk: Bol miqdarda A, B1, B2, C və K vitamini, protein, şəkər, meyvə turşusu, dəmir, fosfor, natrium, kalsium və kalium ehtiva edər. Dişlərə və diş ətinə yaxşıdır, dişin daşlarının yaranmasının qarşısını alır, dəriyə canlılıq qazandırar. Çiyələk, sakitləşdirici təsiri ilə stressə yaxşı gəlir. Bəzi bünyələri allergiyaya səbəb ola bilər. Çiyələyin pudraşekeri və krem şanti ilə istehlak etməmək şərti ilə kalorisi aşağıdır.

 

Tut: Kalsium, dəmir, B1, B2 və C vitamini ilə zəngin olan tut bir çox xəstəliyə yaxşı gəlir. Ağ tut atəş salıcı və sidik sökdürücü təsirə malikdir, bağırsaq soxulcanlarına qarşı fayda təmin edər, yaxşı bir qan yaradır. Karaduttan əldə edilən sirop isə, ağız və boğaz xəstəliklərinə (pamukçuk) qarşı istifadə edilir, təzəykən məğlub olduğu kimi kurutularak, bəkməz və Pestil edilərək da istehlak edilər.

 

Alça: Yayda çıxan alça yaşıl, qırmızı və sarı meyvəsi payıza qədər, kurutulmuşu da il boyunca istehlak edilə bilər. Fərqli dövrlərdə yetişkinləşən alça, fərqli forma və böyüklükdəki meyvələrinin incə qabığı, növlərə görə yaşıl, sarı, qırmızı və bənövşəyi renklerdedir. Can alçası, keşiş alçası, mürdüm alçası və üryani alçası kimi növləri var. Alça bol miqdarda B vitaminləri ehtiva etməkdədir, ayrıca kalium və maqnezium mineralı baxımından da zəngin bir meyvədir. Meyvə olaraq yeyilir, kurutularak inəyin və müxtəlif bölgələrdə dəyişik Pestil istehsalında istifadə edilər. Xüsusilə can alça kafi miqdarda natrium ehtiva etdiyindən dadını gözəlləşdirmək üçün duz istifadə, bu təzyiqinizi da təsir edə bilər. Bir çox vitamini tərkibində saxladığı üçün seçilməsi lazım olan meyvələrdən biridir. Mürdüm alçası bol miqdarda vitamin B ehtiva etməkdədir. Eyni zamanda C vitamini baxımından da olduqca zəngindir. Mürdüm alçasının faydalarından biri də qan quruluşçu xüsusiyyətinin olmasıdır. Kaliumla zəngindir.

 

Qan şəkərini çox yavaş yüksəltdiyi üçün istifadə olun əncir: Çox lifli bir qida olan əncir həm ləzzətli bir meyvə həm də sağlamlıq baxımından çox faydalıdır. A, C və B vitaminləri ilə yanaşı, natrium, kalium, kalsium, fosfor, maqnezium və dəmir mineralları baxımından olduqca zəngindir. Ehtiva etdiyi yüksək lif nisbəti sayəsində həzmi sürətləndirər və asanlaşdırar. Bağırsaqları yumşaldır, qəbizliyi aradan qaldırar. Bədənə qüvvət və enerji verir. Öskürək və boğaz ağrılarını keçirər. Əncir, qandakı xolesterol nisbətini salaraq ürək və damar xəstəliklərinə qarşı bədəni qoruyur. Həm təzə həm də quru olaraq istehlak edilə bilər.

 

Albalı: Tərkibində antosiyanin maddəsi ilə güclü bir ağrı kəsicidir. Albalı diüretik xüsusiyyətdədir, yəni bədəndən su atımını təmin edər, böyrəklərin və qaraciyərin toksik maddələrdən arındırılmasına köməkçi olar. Kirazlarda olan flavanoidler bədəndəki zəhəri təmizləyər, antioksidan təsir edər. Kalium məzmunu ilə də sağlamlığa köməkçi olmasını yanında qadınların xüsusilə müəyyən dövrlərdə bədənlərində meydana gələn su tutulmaları və şişi atılmasında olduqca təsirli ola bilər. Aşağı kalorili və lifli olması kilo vermək istəyən kəslər üçün ara öğünlerinde doygunluk hissi təmin edən bir variant meydana gətirər.

 

Qaysı: A və B3 vitamini ilə kalium, kalsium və maqnezium ehtiva edər. Bu şəkildə sümükləri qüvvətləndirər, qan azlığına xeyirlidir, sağlam dəri və saçlar üçün təklif edilər. Lifli bir meyvə olduğu üçün bağırsaqları qoruyar, ehtiva etdiyi sellüloza və çox idin sayəsində, qəbizlik çəkənlər üçün köməkçidir. Kükürtsüz quru ərik yemək istəsəniz təbii yoldan qurudulmuş (qəhvəyi) quru kayısılardan almalısınız. Qurutma əməliyyatı əsnasında pozulmağı önləmək üçün əlavə olunan kükürd dioksid səbəbiylə allergik reaksiyalara səbəb ola bilər astma böhranını tetikleyebilir. Diqqət yetirməniz lazım olan nöqtə isə, istehlak edəcəyiniz miqdarlar olmalıdır. Təzə qayısının üz qramında (təxminən 3 - 4 iri ərik) 50 kalori və 9 qram qədər təbii şəkər varkən, üz qram quru Ərikdə, 215 kalori və 53 qram qədər təbii şəkər vardır. Ərikdə oksalat olduğundan, kalsium oksalatlı böyrək daşları olanların çox ərik yeməmələri təklif edilər.

 

Qovun: Qovun, B vitamini, brom və yod ehtiva edər, sinirləri yatırar, qanı təmizləyər və asan bir yuxu təmin edər. Damar tıkanıklığı və qansızlıq üçün də təklif edilər. Qovun, karpuza görə daha şirin və kalorisi isə bir az daha yüksək bir meyvədir. Karpuza görə həzmi daha güc və şəkər nisbəti daha çox olduğu üçün diqqətli istehlak etmək lazımdır.

 

Qarpız: Çox sulu bir meyvə, yüzdə 95-i su olduğu üçün böyük ölçüdə maye ehtiyacını qarşılayar, ayrıca kilo vermək istəyənlərə bəslənmələrində dəstək ola bilər. Qarpız, həm likopen, həm də vitamin və mineral baxımından zəngin, qırmızı rəngi ilə özünü göstərən beta-karoten məzmunu ilə də antioksidan tutumu yüksək bir yaz meyvəsidir. Yaxşı bir C vitamini anbarıdır. Kalium olduqca zəngindir sümük inkişafına kömək edir. Zəngin lif məzmunu ilə bağırsaqların işində təsirlidir. Böyrəkləri işlədər, sidik qovucudur. Qarpız çekirdeklerindeki Cucurbocitrin adlı maddə qan təzyiqini salmağa və təşkil köməkçi olar; qabığındakı sink isə, iqtidarsızlıq və prostat şikayətlərini qarşısını almaqda dəstək olar.

 

Zoğal: Yay sonu tezgâhlarda yerini alan bir meyvədir. Yuxu problemləri olan kəslər beyində ifraz olunan melatonin adlı hormonunun ifraz olunmasını artırdığı üçün gecə yatmadan əvvəl bir stəkan qırmızıcıq suyu içmələri təklif edilər. Zoğal qabığı atəş salıcı və güclü bir ishal kəsicidir. Proantosiyadin adlı maddə, mesane divarına yapışan zərərli bakteriyaları dayandıraraq, sidik yolu infeksiyası riskini azaldır. Sidikdəki turşu miqdarını artırır, böyrək daşlarının müalicəsində istifadə edilir, sidikdəki ağır qoxuları da aradan qaldırar. Olduqca yüksək C vitamini ehtiva edən qırmızıcıq suyunu, şirin olmadığından şəkərsiz içmək çətindir. Marmeladı şəklində istehlakı məşhurdur.

 

Şaftalı və nektar: Bol miqdarda A, C və B vitaminləri ehtiva edən şaftalı, öd kisəsi və qaraciyər fəaliyyətlərini tənzimləməyə; kabuksuz olaraq istehlak edildiyində ishalı önləməyə köməkçi olar. Kalium anbarıdır və çox sayda flavonoid ehtiva edir; karotenoid ürək xəstəliyini önləyən, xolesterolu salan və xərçəngə qarşı qoruyucu olan antioksidan xüsusiyyət daşıyır. Zəngin lif və beta karoten içerikleriyle çox faydalı yaz meyvelerindendir. Həzm sistemini işlədər, həzmi asanlaşdırır, sidik söktürerek böyrəklər üçün fayda təmin edər. Nektarı şaftalıdan daha sərt və daha az suludur ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti məzmunundakı beta karoten şaftalıda görə daha yüksək miqdarda ehtiva etməsidir. Eyni zamanda yaxşı bir C vitamini qaynağıdır.

 

A və C vitaminləri ehtiva etməsi ilə dəri sağlamlığı üçün təklif edilər Üzüm: Üzüm immunitet sistemini qüvvətləndirir. Quru üzümün də dəmir miqdarı yüksək səviyyədədir. Qansızlığa qarşı bir C vitamini qaynağı ilə istehlak edildiyində, içərisindəki dəmirin bədəndəki istifadə səviyyəsi artar. İdeal bir enerji qaynağı olan üzüm, həzmi asanlaşdırır, qan azlığını aradan qaldırır. Ayrıca antioksidan təsiri vardır. Üzümün qabığı və nüvəsinin dəyişik antioksidan maddələri saxlayar. Böyrəklərin işləməsini asanlaşdırıb, ürək döyüntülərini tənzimlər, qaraciyəri təmizləyər, tumları ilə yeyilərsə hüceyrə yeniləyicidir, həzmi asanlaşdırır, qan azlığını aradan qaldırır. Ancaq kalorisi yüksək olan üzümü diyet edənlərin bir gündə 15-20 ədəddən çox yeyilməməsi lazım olduğunu unutmayın. Yeşilinin yanında qara üzümdən faydalanmalıdır.

 

Yeni dünya (Malta əriyi): A vitamini anbarıdır. Görməyə və böyüməyə faydalıdır. Ətli, sulu, mayhoş ya da şirin və iri nüvəli bir meyvədir Əti və qabığının rəngi, meyvənin A vitamini qaynağı karoten cəhətdən zəngin olduğunu göstərər. Ayrıca B və C vitaminləri; fosfor, kalium və kalsium kimi mineral maddələr və şəkər cəhətdən də zəngindir.

 

Vişnə: Vişnələrdə qida dəyərləri kiraza bənzər. Ancaq şəkər nisbəti daha aşağı olduğundan, vişnələrdə dadı turş ya da mayhoş olar. Eyni səbəblə kalorisi də Albalıdan aşağıdır. Qızdırmanı salır. Sidik qovucudur, ishalı kəsər. Yuxu problemi olanlar üçün, məzmununda olan meletonin sayəsində, yuxu təşkil edicidir. Bədənə rahatlıq verər. A vitamini, kalium və ehtiva edər. Vişnə; meyvəsi, meyvə şirəsi, siropu, mürəbbəsi, marmeladı, kompotu, likörü edilərək istehlak edilər. Ayrıca kurutularak da yeyilir.

 

Brokoli və Brüksel kələmi: Ehtiva etdiyi sulforafan ilə anti-aging yeməkləri arasındakı yerini üst sıralarda yaz aylarında da mühafizə etməkdədir. Brokoli, ayrıca C vitamini, betakaroten, glutatyon və lutanın kimi antioksidanlarla zəngindir.

 

Pomidor: Yaşlıların fiziki və zehni sağlamlığını qorumaqda son dərəcə təsirli bir antioksidan olan likopenin ən zəngin qaynağıdır. Likopen xərçəng riskini azaldır, damarlarınızı qoruyar, dərinizi və yaddaşınızı dəstəkləyir.

 

Avokado: Çox güclü bir antioksidan olan glutatyonun ən yaxşı qaynaqlarından biridir. Yağ baxımından zəngin olması bir qüsur kimi görülsə də əslində avokado yağının əhəmiyyətli bir qisimi təkli doymamış zərərsiz yağlayardır.

 

Soğan: Xüsusilə qırmızı soğan güclü bir sağlamlıq qoruyucusudur. Xərçəngə qarşı əhəmiyyətli bir qoruma təmin edən antioksidan təsirli quarcetin baxımından ən zəngin qidanlardan biridir. Soğanın infeksiyalardan qoruma gücü də vardır