Yeddi gözəl (fars. هفت پیکر – Həft Peykər) — Nizami Gəncəvinin "Xəmsə" toplusuna daxil olan dördüncü poemadır. Əsər 1197-ci ildə, fars dilində yazılmışdır. Nizami bu poemanı Ağsunqurlar sülaləsindən olan Marağa hakimi Əlaəddin Körpə Arslana həsr etmişdir. Poemanın adını hərfi şəkildə həm "Yeddi Portret”, həm də "Yeddi Gözəl” kimi tərcümə etmək olar. Əsərin adındametaforizm vardır. Nizami bilərəkdən söz oyunu edərək, əsərə bu cür iki anlamlı ad vermişdir. Poema həm də "Yeddi Gümbəz”adı ilə tanınır.
Əsərin süjetinin əsasında Sasani şahı Bəhram Gur (420-439)
haqqında əfsanə durur. Poemanın demək olar ki, yarısı, qədim
mifologiyaya uyğun olaraq hərəsi bir planetə və ya həftənin gününə uyğun
rəngli saraylarda yaşayan yeddi gözəlin hekayələrindən ibarətdir. Yeddi
gözəl poeması erotik ədəbiyyatın şah əsərlərindən biri olsa da, ciddi mənəvi anlama malikdir.
Uzun
müddət yolu gözlənilən Bəhramın doğulmasından sonra, təlim və tərbiyə
görməsi üçün onu ərəb hökmdarı Nemanın yanına göndərirlər. Nemanın
göstərişi ilə yeni, möhtəşəm saray – Karnak inşa olunur. Bir gün sarayın
otaqlarından birində Bəhram yeddi müxtəlif ölkədən olan yeddi
şahzadənin portretlərini görür və aşiq olur.
Atasının
ölümündən sonra Bəhram irana qayıdır və taxta çıxır. Hakimiyyətə
gəldikdən sonra Bəhram yeddi şahzadənin axtarışına başlayır, onları
tapır və evlənir. O, memarlara yeni arvadlarının hər biri üçün möhtəşəm
sarayların inşa olunmasını əmr edir. Memarlar bildirirlər ki,astrologiyaya görə
yer kürəsinin hər hissəsi bir planetin idarəsi altındadır və Bəhrama
məsləhət görürlər ki, sarayların hər birini gözəllərin gəldikləri
ölkələrə təsir edən planetlərin rənginə uyğun bəzətdirsin. Əvvəl Bəhram
bu təklifə şübhə ilə yanaşsa da, sonradan arvadları üçün belə sarayların
inşa olunmasına razılıq verir.
Dust Məhəmməd ibn Dərviş Məhəmməd Darxacı - Bəhram Gur Ağ sarayda İran gözəlinin hekayəsini dinləyərkən, 1636,İsfahan məktəbi, Əlyazmalar İnstitutu, Bakı
İnşaat
işlərinin tamamlanmasından sonra gözəllər öz saraylarında
məskunlaşırlar. Bəhram həftənin hər gününü gözəllərdən birinin yanında
keçirir: şənbə günü qara gümbəzli sarayda Saturnun hökm etdiyiHindistan gözəli ilə, bazar günü sarı gümbəzli sarayda Günəşin hökm etdiyi Türküstan (Çin) gözəli ilə, Bazar ertəsi yaşıl gümbəzli sarayda Ayın hökm etdiyi Xarəzm gözəli ilə, çərşəmbə axşamı qırmızı gümbəzli sarayda Marsın hökm etdiyi Slavyan gözəli ilə, çərşəmbə günü firuzəyi gümbəzli saraydaMerkurinin hökm etdiyi Məğrib gözəli ilə, cümə axşamı səndəl ağacı rəngli gümbəzli sarayda Yupiterinhökm etdiyi Rum (Bizans) gözəli ilə və cümə günü ağ gümbəzli sarayda Veneranın hökm etdiyi İrangözəli
ilə. Bəhram gözəllərin yanına gələrkən onların saraylarının rənginə
uyğun paltar geyinir. Şahzadələrin hər biri sarayın rənginin yaratdığı
əhvala uyğun hekayələr danışır. Novella-hekayələrin
hər birinin məzmunu sevgi olsa da, qara gümbəzli saraydan ağ gümbəzli
saraya doğru irəlilədikcə kobud ehtiraslı sevgi, ülvi ilahi sevgiyə
dəyişir. Bəziləri
bununla şairin insanın qaranlıqdan işığa, təmizliyə doğru keçməli
olduğu yolu göstərdiyini düşünürlər. Təbii olaraq şah da bu yola keçərək
yüksək mənəvi keyfiyyətlər qazanır. Acı, məğlubiyyət, xəyanət və digər
hissləri yaşayan Bəhram macəra həvəskarı olan bir adamadan müdrik
hökmdara çevrilir. Beləliklə,
poemanın ikinci mövzu xətti yüngül xasiyyətli Bəhramın, özbaşınalıq və
zorakılıqla mübarizə aparan ədalətli hökmdara çevrilməsidir.
Lakin,
şahın öz arvadları ilə məşğul olduğu müddətdə illər keçir və onun
vəzirlərindən biri taxtı ələ keçirir. Bəhram görür ki, onun
hökmdarlığında işlər o qədər də yaxşı deyil, qonşu hökmdarlar isə onun
dövlətinin ərazisini tutmağa çalışırlar. Baş verən hadisələri təhlil
edən bəhram vəzirin bütün pis işlərin günahkarı olduğunu düşünür. O,
qəddar vəziri ölüm cəzasına məhkum edir və ölkəsində qayda-qanun
yaradır. Bundan sonra, Bəhram arvadları üçün inşa etdirdiyi yeddi sarayı
tanrıya ibadət üçün yeddi zərdüştülük məbədinə çevirmək qərarına gəlir,
özü isə ova çıxır və dərin mağarada itir. Mağarada vəhşi eşşəyi (gur)
tapmağa çalışan Bəhram öz qəbrini (gor) tapır.