Onlar
yuxularında xorlamırlar, inləyirlər. Həyatları da buna görə məhv olur.
"Yuxuda inildəmək xəstəliyi" deyə təyin olunan və səbəbi tam olaraq
bilinməyən Narahatlıq, əgər diaqnoz edilsə, CPAP müalicəsiylə qısa
müddətdə düzələ bilir.
Cəlal
Bayar Universiteti Nevrologiya Ana Elm sahəsi Müəllim Prof. Dr. Hikmət
Yılmaz, "Yuxuda inildəmək xəstəliyi" ilə əlaqədar suallarımızı
cavabladı.
"Yuxuda inildəmək xəstəliyi" nədir?
İlk
dəfə 1983-ci ildə Belçikalı elm adamları De Roeck və Van Hoof
tərəfindən təyin edilmiş bir parasomniyadır. Xüsusilə yuxuların
görüldüyü REM yuxusu dövründə ortaya çıxan tənəffüs nizamsızlıqlarını,
nəfəs vermə zamanı monoton inlər kimi səs çıxarmağa yoldaşlıq
etməkdədir.
Burun maskası şərtdir!
Xəstəliyin nə səbəb meydana gəldiyi bilinirmi?
Xeyr.
Səbəbini tam olaraq bilmirik. Ancaq bəzi fərziyyələr irəli sürülür.
Beyində tənəffüsü idarə edən mərkəzlərin funksiyalarının pozulması, REM
yuxusunda boşalmış olan boğaz strukturlarının cazibənin də təsiri ilə
aşagı düşərək tənəffüs yollarını daraltmasının bu xəstəliyə səbəb ola
biləcəyini düşünürük.
Müalicəsi varmı?
Bəli. CPAP müalicəsi ilə bu xəstəliyin təsirli müalicəsi mümkündür.
CPAP müalicəsi nədir?
Yuxuda
tənəffüs pozğunluğu olan xəstələr üçün ilk dəfə 1980-ci illərdə
Avstriyalı araşdırmaçılar tərəfindən inkişaf etdirilmiş bir müalicə
variantıdır. Xüsusi olaraq xəstənin burnuna görə nizamlanan, olduqca
rahat tətbiq olunan oksigen maskasına bənzər bir maskayla təzyiqli hava
verilməsi əsasına dayanır.
CPAP adlı alət necə çalışır?
CPAP
aləti xüsusi bir burun maskasıdır. Bu maskaya hava gəlməsini təmin edən
xortum və davamlı müsbət təzyiq çıxaran bir kompressor meydana gələr.
Bir əl çantasına sığacaq qədər kiçik həcmdə olmaları səbəbiylə hər yerə
rahatlıqla daşına bilən cihazlardır. CPAP aləti, ağız içində müsbət
təzyiq yaradıb, toxumaların boşalmasına maneə törədərək təsirini
göstərir. Təzyiqin təsiriylə gərgin halda qalan üst nəfəs yolu
toxumaları, yuxu əsnasında havanın rahatlıqla keçməsinə imkan verir.
Hər xəstə üçün müalicə üsulu eynidirmi?
Xeyr.
Xəstələr, yuxu laboratoriyalarında bir gecə ərzində tədqiq edilir və
alətin təzyiqi da hər xəstə üçün xüsusi olaraq müəyyən edilir. Təzyiq
gecə boyunca artırılaraq, əvvəl tənəffüs nizamsızlıqlarını sonra da
xoruldamağı tamamilə ortadan qaldırar. Xəstə beləcə rahat və səssiz
nəfəs almağa başlayır. Yuxusu normala dönər və dərinləşir. İstifadə
edildiyi müddətcə təsirli olan bu müalicə, buraxıldığında və əlamətlər
təkrar başladığında xəstələr hər gecə burun maskası taxmaq
məcburiyyətindədir.
Əlamətləri nələrdir?
Nəfəs
verərkən inildəmək, ürək sürətində azalma, xoruldama və buna yoldaşlıq
edən çarpıntı şəklində ortaya çıxar. Sıxlıqla, diş qıcırdatma, yatılı
gəzmək, yuxuda danışma, yuxu terroru, kabus kimi digər parasomnilərlə
birlikdə olur.
Doğuşdan sonra inildəməyə başladı, evliliyi bitdi!
Prof.
Dr. Hikmət Yılmaz xəstələri ilə əlaqədar xatirələrini danışır: 40 yaş
piylənmə meyarlarına uyğun gələn bir qadın xəstəmizin danışdıqları
həqiqətən çox kədərli idi. Qızının doğuşuna qədər hər şey çox gözəldir.
Uzaqdan qohumu da olan həyat yoldaşı ilə razılaşaraq evlənmişdir. Həyat
yoldaşı xüsusi bir məktəbdə riyaziyyat müəllimi, özü də yaşadıqları
şəhərdə özlərinə aid bir parfümeriya dükanında çalışaraq, həyatlarını
yaşayırmışlar. Evliliklərinin ilk illərində hamilə qalmış və təxminən 32
kilo kökəlmişdi. Doğuş sonrası aldığı bu çəkiləri ata bilməmişdi.
Dərin bir yuxu üçün bunları edin!
Otağınızı
toplayın: Yataq otağının gurultulu, çox əşyalı və yatağın rahat
olmaması yuxuya mənfi təsir edər. O səbəblə otağınızda çox əşya
saxlamayın və otağınızı sadələşdirin.
Yatmağa gedin: "Artıq yatmaq lazımdır" düşüncəsiylə deyil, yatacaq dərəcədə yorğun olduğunuz zaman yatmağa gedin.
İşıqları söndürün: İşıq açıqkən uyğunlaşmaya vərdişiniz yoxsa, yatdıqdan dərhal sonra işıqları söndürün.
Eyni saatda oyanın: Hər gün yataqdan eyni saatda qalxmağa diqqət edin.
Ayağı isti tutun: Ayaq və əllərinizi isti saxlayın. Lazım olsa yataqda isti tutacaq corab və ya əlcək geyinin.
Çalışmadan
qalxın: Yuxuya getmək üçün çox məşğul olmayın. Yata bilmədiyinizdə
yataqdan çıxın və təkrar yuxunuz gələnə qədər zaman keçirin.
Səhərlər
idman edin: Qısa davamlı belə olsa, hər gün səhər saatlarında nizamlı
idman edin. Daimi idmanın istirahət etdirici bir yuxu təmin etməyə
faydası vardır.
Günəşə çıxın: Daimi olaraq təbiətə və günəş işığına çıxın. Xüsusilə də günortadan sonra.
İstiliyi nizamlayın: Yataq otağınızın istisini rahat edəcəyiniz şəkildə nizamlayın.
Otağınız səssiz olsun: Yatarkən yataq otağınızın səssiz olmasını təmin edin.
Qaranlıqda yatın: Yataq otağınığın yuxunu asanlaşdırmaq üçün qaranlıq olmasına diqqət edin.
Yuxu
və seks üçün: Yataq otağınızı yalnız yuxu və cinsi əlaqə üçün istifadə
edin. Oxumaq, televiziya izləmək və yemək yemək üçün seçdiyiniz bir
məkanda yatağınızı saxlamayın.
Xəyal
edin: Xoş bir mənzərəni gözünüzün önünə gətirin və ya bir neçə saniyədə
bir içinizdən eyni sözü təkrar edin. Buna bir növ meditasiya ya da
zehinin fokuslanması çalışması deyə bilərik.
İlıq
duş qəbul edin: Axşamın ikinci yarısında yavaş-yavaş boşalmağa
başlayın. Yataqda boşalma hərəkətləri edin. Əzələlərinizi boşaldın,
xoşunuza gedən bir yerdə olduğunuzu xəyal edin ya da ilıq bir duş qəbul
edin.
Həyacanlı film izləməyin.
Dr.
Nalan Kayrak, yaxşı bir yuxu üçün ayrıca "Yatağa girmədən əvvəl nə çox
ac, nə də tox olun. Həyəcanlı filmlər izləməməyə diqqət edin. Yatmadan
əvvəl idman etməyin və bilmədiyiniz dərmanları istifadə etməyin" deyir.