Sonsuzluq (infertilite) nədir? Sonsuzluq, cütlüklərin bir il ərzində qorunmasız cinsi əlaqədə olmasına baxmayaraq uşaq sahibi ola bilməmə vəziyyəti olaraq təyin olunar. Araşdırmalara görə yeni evlənənlərin təxminən 17% -də sonsuzluq problemi var. Ancaq sonsuzluğun səbəbləri və kimdən qaynaqlandığını bilmək üçün bir ilin sonunda mütləq həkimə müraciət edilməsi lazımdır.
İnkişaf edən texnologiyaya bağlı olaraq tibb aləminin imkanları sayəsində əvvəllər müalicəsi mümkün olmayan sonsuluq problemi, indiki vaxtda uşaq sahibi olmağa maneə törədici bir xəstəlik olaraq görülməməkdədir. Süni mayalanma müalicə üsulları sayəsində problemlərə istiqamətli uyğun müalicə ilə müvəffəqiyyətli nəticələr əldə edilməkdədir.
İnfertilit (sonsuzluğun) növləri nələrdir? İndiki vaxtda kişilərin 30-40%-ində və qadınların 40-50% – ində sonsuzluq görülür. Bunların çoxunda səbəb bilinsə də, geriyə qalan 10-15%lik qisimdə səbəbi bilinməyən sonsuzluqdur. Bu vəziyyət açıqlanmayan infertilite yəni açıqlanmayan sonsuzluq olaraq adlandırılır.
Sonsuzluq şübhəsi ilə müraciət etmiş xəstələrə eyni vaxtda olaraq sonsuzluq testləri etməklə, ətraflı bir şəkildə araşdırılmalıdır. Edilən araşdırma nəticəsində sonsuzluğun kimdən qaynaqlandığının, səbəbinin və növünün müəyyən edilməsi ilə müalicə şəkli planlanır.
Primer infertilitə Primer infertilitə, ümumiyyətlə yeni evlənənlər üçün daha əvvəl heç uşaq sahibi olmama vəziyyəti olaraq ifadə edilir. Fiziki və bioloji bir xəstəliyin nəticəsi olaraq deyil daha çox psixoloji mənşəli bir narahatlığın nəticəsi görülməkdədir. Araşdırmalara görə yeni evlənənlərin 30% -i ilk 3 ayda, 70% -i ilk 1 ilin sonunda, 80% -i 2 il içində və 90% qədəri da 2 ilin sonunda uşaq sahibi olurlar.
Bu rəqəmlər yeni evlənən cütlüklər üçün normal qəbul edilir. Ancaq iki ilin sonunda hələ də hamiləlik əldə edilməyibsə, sonsuzluq problemi ortaya çıxır. Bu səbəblə yeni evlənənlərin ilk iki il içərisində uşaq sahibi ola bilməmiş isə, mütləq mütəxəssis bir həkimə müraciət edərək lazımlı müayinə əməliyyatlarını etdirməsi lazımdır.
Sekonder infertilite Daha əvvəl bir ya da iki uşaq sahibi olanların sonradan qazandığı problemlərin məhsulu olaraq sonsuzluq hadisəsi görülməkdədir. Sekonder infertilite sonradan qazanılmış sonsuzluğun növüdür. Bu vəziyyət ümumiyyətlə həyat tərzinə bağlı olaraq artıma sisteminin mənfi təsirlənməsi nəticəsində ortaya çıxmaqdadır.
Sekonder infertilite səbəbləri nələrdir? Ümumiyyətlə iş mühitlərində radiasiya və kimyəvi maddəyə məruz qalma, sıx stress faktoru, sağlamlıqsız bəslənmə, irəliləyən yaşa bağlı olaraq fizioloji məsələlər, iltihablı genital xəstəliklər və qarın içi əməliyyatlar nəticəsində artıma sisteminin mənfi təsirlənməsi ilə sekonder infertilitə ortaya çıxmaqdadır.
Kalıcı infertilitə (sterilite) Sonsuzluq şübhəsi ilə müraciət etmiş xəstələrə keçirilən müayinə nəticəsində qadın və kişiyə aid hər hansı bir problemə rastlanılmaması yəni səbəbi bilinməyən, açıqlamayan sozsuzluq vəziyyətidir. Adından da anlaşıldığı üzrə müalicəsinin mümkün olmadığı qalıcı sozsuzluq növüdür.
Qadınlarda görülən qısırlıq səbəbləri nələrdir? Ümumiyyətlə irəliləyən yaşa bağlı olaraq yumurta azalması nəticəsində meydana gələn pelvik aksaklıklardan ibarətdir. Qadınların 30% qədəri yumurtlama pozuqluğu, rəhmə aid patolojik kütlələr və doğuşdan gələn anomaliyaları ehtiva edən olduqca mürəkkəb problemlərdən ibarətdir.
Qadın sonsuzluğunda ən sıx qarşılaşılan faktorlar aşağıdakı kimi olur: Genital infeksiyalar Qarın içi orqanlarda meydana gələn iltihablı xəstəliklər Cinsi xəstəliklər Hiperprolaktinemi (süd hormonu yüksəkliyi) Trioid hormon pozuqluqları Anti sperma antikorları Daha əvvəldən keçirilmiş rəhm və yumurtalıqlarla əlaqəli cərrahi əməliyyatlar Doğuşdan fallop tüplerinin olmaması İrəli yaş səbəbi ilə yumurta ehtiyatlarının azalması İmmunitet sistemi xəstəlikləri
Kişilərdə görülən qısırlıq səbəbləri nələrdir? Kişi sinsuzluğunun 30%-ini sperma sayının və kefiyyətinin azlığı təşkil edir. Sperma qabiliyyətinə əlavə olaraq morfoloji xüsusiyyətlərinin və sağlıklı sperma hüceyrələrinin hamiləlik üçün uyğun olması lazımdır. Ümumiyyətlə müddətim istehsalını və keyfiyyətini təsir edən xəstəliklər nəticəsində sonsuzluq görülməkdədir. Həmçinin geriyə doğru boşalma və sərtləşməmə kimi cinsi funksiya pozğunluğu da sonsuzluğa səbəb olur.
Kişi sonsuzluğuna səbəb olan digər faktorlar isə, aşağıdakı kimi olur: Testis xərçəngi Sperma kanallarının tıxalı olması Cinsi yolla bulaşan xəstəliklər Siqaret və alkol istifadəsi Menide heç sperma olmama (azospermi) Genital infeksiya İstifadə edilən bəzi dərmanlar (antidepresan və fenotiazin tərzi) Radiasiya və kimyəvi maddəyə məruz qalma Testis travması Hormon pozuqluğu Hamam, termal və sauna kimi çox sıcak mühitlərdə olmaq sperma istehsalını mənfi yönde təsir edər, qısırlığa səbəb olmaqdadır.