Bəzi insanlar sanki heç doymayacaq kimi yemək yesələr də, çəkiləri artmır, amma bəziləri üçün yeməyi qoxulamaq da çəkisini artırmağa bəs edir. Bu fərqi yaradan isə maddələr mübadiləsidir. Müəyyən bir vaxt ərzində bədəndə meydana gələn kimyəvi reaksiyaların məbləği kimi təyin edilən maddələr mübadiləsi yalnız bədənə girən kalori ilə yandırılan kalorilər arasındakı sadə fərq olaraq bilinməməlidir. Orta yaşlarda maddələr mübadiləsi sürətlə hərəkət etsə də, yaşlandıqca hormonal dəyişikliklərə görə maddələr mübadiləsi sürətini azaldır. Buna görə daha az miqdarda kaloriyə ehtiyacımız olar. Gündə ehtiyacımız olan təxmini kalori miqdarına baxaq:

1) Arıq insanların maddələr mübadiləsi daha sürətlidir. Xeyr, bu fikir səhvdir. Ümumiyyətlə bu tam tərsinədir. Nə qədər kök olsanız, normal həyatınızı dəvam etdirmək üçün bir o qədər çox kaloriyə ehtiyacınız olar.

2) Yaşlandıqca piylənmədən uzaqlaşmaq olmur. Bəlkə, yaşlanmaq qadınlarda və kişilərdə hormonal dəyişikliklərə gətirib çıxarar. Bu da çəki artımına səbəb ola bilər. Kişilərdə testosteron səviyyəsinin düşməsi əzələ kütləsini azaldır. Bu da nəticədə maddələr mübadiləsi sürətini azaldır. Digər tərəfdən qadınlarda estrogen hormonundakı tarazlığın pozulması iştahın artmasına və maddələr mübadiləsinin yavaşlamasına yol açır. Ancaq bu vəziyyətdə çəki artırma meylinə maneə törədə bilərsiniz. Bunun üçün aktiv olmaq və yemək miqdarını azaltmaq lazımdır.

3) Arıq insanlar daha az yemək yeyr. Səhvdir, Pennington biotibbi axtarış mərkəzindən Claude Bouchard fərqli insanların nəcislərini müqayisə edən vaxt enerji tərkibində çox böyük bir fərqlilik olmadığını gördü. Fərqli olaraq yeyilən kalorinin 3%-i nəcis olaraq xaric olur. Bu da həddindən artıq yemək yesən də, dəyişməz.

4) Temperaturu endirmək çəki atmağı sürətləndirir. Bəlkə, bütün yağlar eyni deyil. Körpələrdə qəhvəyi yağ olaraq xarakterizə edilən yağ nisbəti yüksəkdir. Bu yağlar yağ turşularını yandıraraq istilik yaradır. Yetkinlərdə bu yağ növünün olmadığı haqda fikirlər vardı, amma arıq yetkinlərdə bir miqdarın olduğu artıq sübut olunub. Bir təcrübədə 15 dərəcə santigrat temperaturda 10 gün ərzində 6 saat şortik və köynək ilə saxlanılan təcrübələrin sonunda qəhvəyi yağ miqdarlarında artım olduğu görüldü.

5) Yuxu insanları arıqladır. Bəlkə, qeyri-kafi yuxunun insanlarda aclıq hissinin artırdığı haqda fikirlər var. Bunun bir neçə səbəbi ola bilər. Bir dəfə "toxluq hormonu" olaraq tanınan leptin düşər; "Aclıq hormonu" olaraq tanınan ghrelini artar. Ayrıca insulinin normal ifraz nizamını pozar. Ancaq bütün bunlardan əlavə lazım olmasından çox yuxu da obezite riskini artırar.

6) Fasiləsiz pəhriz saxlamaq maddələr mübadiləsi sürətini azaldır. Səhv pəhrizdə olmaq maddələr mübadiləsi sürətini aşağı salar. Həqiqətdə isə yemək yemə forması, oksintomodin deyilən hormonun ifrazı bu sürəti artırır. Yenə də davamlı pəhriz saxlamağın maddələr mübadiləsi sürətini aşağı saldığı haqda bir sübut yoxdur. Uzun müddətli pəhrizdə də, qısa müddətli pəhrizdə də atılan kilolar geri qayıdır.


7) Məşqdən sonra da bədəniniz kaloriləri yandırmağa davam edir. Doğrudur, məşq sonrası maddələr mübadiləsi sürətləndiyinə görə bədən özünü təmizləməyə başlayır, tər yolu ilə kaloriləri xaric edir. Bu "sonradan yanma" hərəkəti məşqin şiddətinə və müddətinə bağlı olaraq 3 ilə 24 saat arasında davam edir. Bu təsir ağırlıq qaldırma kimi ağır idmanlardan sonra daha uzun da çəkə bilər.

8) Boş mədəylə edilən məşq daha çox yağ yandırır. Bəlkə məşqdən əvvəl yemək yesəniz qlükoza səviyyəsi artar. Bu da daha möhkəm olmağınız lazım olduğuna işarədi. Ac qarnına məşq etsəniz böyük bir ehtimalla bir dəfədə maddələr mübadiləsi mövzusundakı məşhur fikirlərin bir çoxu həqiqətləri əks etdirməz. Köklük dünyanın ən əhəmiyyətli sağlamlıq problemi halına gəldiyi indiki vaxtda elm insanları indi maddələr mübadiləsinin necə işlədiyinə diqqət çəkməyə cəhd göstərirlər.
Çox yediyi halda kilo almayan bir insan ilə hər yediyi bədənində yağ olaraq qalan insan arasındakı fərq nədir? Həm də maddələr mübadiləmizin sürətini dəyişmək mümkündürmü?
Bilindiyi qədəri ilə maddələr mübadiləsi mövzusunda ilk işlər 17-ci əsrdə fizik Santorio Sanctorius tərəfindən başladılıb. Sanctorius 30 il ərzində xüsusi olaraq hazırladığı "tərəzi oturacağı" köməyi ilə yemək yedikdən, yatdıqdan, idman etdikdən, cinsi əlaqədə olduqdan, əyaq yoluna getdikdən sonra özünü çəkdi. Bu uzun və səbr istəyən çəkmə nəticəsində yediyi hər 3.6 kq yeməyə qarşı 1.4 kq tullantı çıxartdığını hesabladı. Aradakı fərq kilolarının, "mənasız bir tərləmə" yolu ilə dərisindən çölə çıxdığını fikirləşirdi. Bu gün bilirik ki, yediyimiz yağlar, karbohidratlar, zülallar və spirtlər hüceyrələrimizə girir və kompleks bir biokimyəvi yol çəkərək enerji çıxarır. Çoxluq bu iki enerji anbarından birinə yönəldilir.