Bu ehvalat beynime nece dolmuşdursa , gece yatanda da yuxuda bu üzünü görmediyim , tanımadığım qehremanlarımı görürdüm . Sanki onlar menim yaxınlarım , menim tanıdıqlarım idi . Bezen evde ailemle söhbet edende onlardan danışır , onların heyatlarını müzakire edirdim . Sanki onlar bizim fanıdığımız bir aile ve biz onları düşdükleri durumdan çıxaracaq bir adamlar idik . Günümün çoxu kampüter arxasında kecirdi . Bahardan gelen mesaj ve mektublar heyatımın bir parcası olmuşdu . Bir gün mektıb ve ya mesaj olmasaydı darıxırdım . Onları döne döne oxuyur , bezi şeyleri nota alır , bezilerini ise ümumiyyetle seçib başqa papkaya qoyurdum . Hadiseler xatıreler esasında danışıldığı üçün , olaylar üst üste düşmürdü . Onları inceleyib bir birinin ardıyca yazmaq oxucularımda daha gözel tesurat yaradacağına emin idim . Heyat Baharın ailesinin heyatı idi , ama bu heyatı romana çeviren ise men ...
Utandığından yanaqları qıp- qırmızı qızarmış , xecalet terinden başındakı kalayağısı suyun içinde idi . Heyatında heç vaxt görmediyi sehneyle üzbe - üz idi . Qarşısındakı samanlıq sanki bir filim sehnesi , orda ise iki parno ulduzunun obrazi canlanmışdı . Xecaletinden üzünü o terefe cevirib qulaqlarını uzunu ovuclarında gizlemişdi . Banuxatunun ettiraslı sesi beynine işleyirdi . Beynine sanki iyneler sancılırdı . İyneler sancıldıqca da esebleşirdi . Daha dayana bilmirdi , oraya gedib dayısı arvadının saçın başın yere töküb , onun bacısının erinin üzüne tüpürmek isteyirdi . Elini üzünden cekib Qulama baxıdı . Qulam ona baxırdı . Eli havada qalmışdı . Asyanın düşdüyü veziyyeti , keçirdiyi hisleri yaxşı başa düşürdü . Aniden Asya yerinden qalxıb , samanlığa keçmek istedi . Bunu başa düşen Qulam onun bileyinden tutub özüne teref dartdı . Asya qışqırmaq isteyende ağzını tutub yere oturtdu . Asyayla Qulam arasında sessiz elbeyaxa döyüş başlamışdı . Qulam onun ağzın tutub sesin çıxartmağa qoymur . Asya ise var gücüyle Qulamı yumuruqlayır , saçlarını yolurdu . Yere yıxılmış Asya Qulamı harasına geldi tepikleyib vururdu . Ele bil Banuxatunla meşedi Saidin acığını Qulamdan cıxırdı . Ellerinde tutduğu saçlarını var güçüyle yolur , qulağın üzün cırmaqlayırdı . Qulamın üzünde Asyanın dırnaqlarının yerinden qan damlayırdı . Asyanın ağzı hele de Qulamın ovuçlarında idi . Tengenefeslikden ve burnunun sıxılmasından Asyanın deyesen burun damarı partlamışdı . Qulamın ovcu qanla dolmuşdu . Qulam onu sakitleşdirmek üçün elini Asyanın ağzından çekmeyerek Asyanı qollarıyla qollarını ,qucaqladı . ayaqlarıyla ayaqlarını sarıb onu hereketsiz hala getirdi . Qulamın nefesi terden pörtmüş qızın üzüne , boyun boğazına serinlik getirirdi . Asya taqetden düşmüşdü . Asyanın sakitleşdiyini gören Qulam ağzını qızın qulağına direyib pıcıldadı . - Nolub sene , uşaqsan ? Sakit ol . Neylemek isteyirsen ? Başına bela axtarırsan ? Özüne yazığın gelmir gelmesin , menim ne günahım var ? Ne pisliyim keçib sene ? Men de cehennem , bes o samanlıqdakı oğlun ? Qulam danışdıqca Asya gözlerini sıxıb için için ağlayırdı . Vücudunda esen qızı biraz da özüne sıxıb saçlarından öpdü . Elini qızın ağzından çekib Asyanın dodaqlarının qanın elinin arxasıyla sildi . - Sakit ol , her şey yaxşı olacaq . Onlar bizi burda görseler , öz günahların boyununa almayacaqlar . Seni ve meni ele vererler . Başa düşürsen ? Onlar qohumdur . Heç kime sübut ede bilmerik ki , onlar burda ne qelet edibler . Eksine onlar deyer ki , Asyanın izine düşüb burya gelmişik , namehremle bir yerde tutmuşuq . İçeriden uşaq sesi geldi . İkisi de cereyan vurmuş adamlar kimi heresi bir terefa atıldı . - Sen yerinden terpenme - deyerek Qulam arxa terefdeki deliye yaxınlaşdı . Böyük bedenini deliye perçim edib özünü bayra atdı . Bu delik vastesiyle içerideki zibili , tezeyi bayıra atırmışlar ... Asya dönüb samanlığa baxdı . Said telem telesik eynin geyinib özünü meheccerden yere atıb ordan uzaqlaşdı . Banuxatın ise eynin geymeye macal tapmayacağını görüb paltarlarını qoltuğuna vurub çılpaq bedenini çardrasının altında gizletdi . Qapıdan cıxmaq isteyende Qulamla rastlaşdı . Körpe hele ağlayır , Asya gizlendiyi yerde özünü gücle yerinde saxlayırdı . Qulam içeri keçerek samanlığın ortasında donub qalmış Banuxatuna yaxınlaşdı . Elini belindeki şallağa tutub , sağına soluna dolandı . - Kimsen ? Burda ne gezirsen ? - Qulamın gur sesi içerini bürüdü . - Menn... menn.. - Ne meleyirsen ? - Men deyirmana gelmişdim qardaş ... - Qardaşın evinde ... mennen saa qardaş olan deyil . Hele senin kimi ... heç utanmırsan erli arvad ... Banuxatun yere çöküb , Qulamın ayaqlarına sarıldı ... - Ayaqlarının altında ölüm , meni bağışla . Ne görmüsen burda qalsın . Mene yazığın gelsin . Balalarım var . - Kimdi aaz o peyser ? - ... - Kimdi , neyindi ? Deyesen bacının eridir , hee ? - Allah maa ölüm ver . Qurban olum meni balalarının başına dola - deyerek Qulamın dizlerini qucaqladı . Qulam ayağıyla onu iteleyib yere yıxdı . Şallağı çekib ayağnın altında kirpi şimi yumurulanmıl qadının beline çekdi . Qadın Qulamın dizlerine sarılıb yalvarırdı . Qulam murdar bir şeyi özünden uzaqlaşdırırmış kimi üzün gözün qırışdırıb onu özünden aralayıb üzüne tüpürdü : - Allah belanı versin , Allah sizin kimilerin belasın vermir ki , senin kimilerine görk ola . - Ne deyirsen elerem , bu sirri kimse bilmesin , yalvarıram . Burax meni gedim . Birde bele qelet elemerem . - itil , gözümün önünden , Amma bir şertle . - Ne deyirsen eliyerem . Bu sirri heç kim bilmesin . Bir de qelet ederem dedem kerbalayi Hesenin , nenem Hacıxanım Zehranın ağzıyla . - Bu gece , mene bir arabalı at , bir az yeyecek , su , biraz da xerclik ... - dedem , nenem saa qurban at, araba , yeyecek vererem ama heç pulum , qızılım yoxdu . Qulam qırmancı qaldırdı . Qadın başını ovuçları arasına alıb aşağı eyildi . - Sen istesen taparsan , reddol burdan . Xorun ikinci banında burda gözleyirem haa , Banuxatun eteyin eline yığıb cıxanda Qulam arxasından seslendi : - Hee de baldızın qızı Asyanı bura getireceksen ! - Asyanı ? Sen kimsen ? Senn , sen ... o taxıllıqdakı Asyanın dediyi adamsan ? Sen cinsen ? O uşağı da sen qaçırtmısan ? - dönüb samanlıqda ağlayan uşağa baxdı . Teccüble ora teref gedende Qulam onun qolundan tutub qapıya iteledi . - Yeri ya dediklerimi edeceksen , ya da ... - Baş üste ... deyib qapıdan çıxdı - bes birden Asya gelmese ? - Geler . Sen ona de ki seni oğluna qovuşduracam ... Qadın üzün çöllüye tutub getmek isteyende Qulam onun qolundan tutub özüne teref dartdı . - Her hansı bir sehvin ölümüne sebeb olacaq . Ağlın varsa ağıllı başlı Asyanı mene getir . Onun atasına da sen baxacaqsan . Başa düşdün , yoxsa bextine küs ... Bütün bunların hamısını içeriden Asya görürdü . Qadın gedenden sonra Asya gizlendiyi yerden cıxıb Qulamın üstune düşüb Qulamı yumuruqladı . - Bu ne cesaret , bu ne hoqqadır benim başıma açırsan . Sen meni ondan niye istedin ki ? Sen heç bilirsen men sennen gelirem ya yox ? Asya onu yumuruqladıqca Qulam qeh qehe çekib gülürdü . Güldükce Asya hirsinden otrasından catlayırdı . - Neye gülürsen ayə ? Başın xarab olub ? Burda gülmeli ne var ? Asya Qulamın dayanmadan güldüyünü görüb , iki elli ola aley edib : - Allah delilerine ağıl ver . Alaaa kül başına ... - deyib uşağına teref getdi . Uşağını qucağına alanda ellerini qollarını bütün pisliyin içinde gördü . Üstüne baxdı üstü - başı bütün pisliye batmışdı . Özü de leş qoxuyurdu . Dönüb Qulama baxdı . O da ele Asyanın günündeydi . Bayaq içeride süpürleşende ikisi de peyede atların tezeklerine bulaşmışdılar . Asyanın üzü gözü qanın içinde , Qulamın üzü çırmaq- cırmaq idi . İkisi de bir birilerine baxıb gülmekden uğunurdular .
ARAZIN O TAYI .
Bir sabah yuxudan qaldığında , şeherin elektrik direklerinde asılmış radiyoda Böyük Veten Müharibesinin başladığı ela edilirdi . Hamı kimi İbrahim de şeher meydanına üz tutdu . Beli deyilen xeber doğru idi . Faşist Almaniyası SSRİ- ye müharibe elan etmişdi . Bütün ölke seferber olmuşdu . Veziyyet günü günden pisleşirdi . Ambarlarda toplanmış mehsullar , elde edilen qazanc ve pullar esgerlere ve müharibeye silah -sursat almaq üçün toplanırdı . SSRİ- nin her teŕfinde olduğu kimi müharibe Azerbaycana da tesirsiz ötüşmemişdi .Her gün ölüm xeberleri , anaların vay şiveni , qıtlıq , açlıq ölkeni başına aşmışdı . Köhne nesillerden , ölkenin bu veziyyetine sevinenlerin eksine olaraq , yeni nesiller bu veziyyete ezimle qatlanırdılar . Ne olur olsun , veten torpağının bir qarışını da düşmene teslim etmek istemirdiler . Ölkenin her sahesi "veten namine" deyib can başla birleşmişdiler . Müharibe başlayanda iki il ibrahimi müharibeden yayındıran Beşir özü hemişeki kimi bu defe de ne kimese, ne de vetene heç bir faydası yox idi . Kalxozdan elde etdiyi gelirlerle bu dar ve böhranlı günlerde istediyi adamlara "hörmet" edir , " xetir " qazanırdı . Eline fürset de düşmüşdü . Hemişe ermeni qızlarıyla eyş- isretde olan Beşir bu defe başqa eylence tapmışdı eri müharibede ölen cavan gelinlere tamah salmışdı . Onları pul ve ya yeyecekle ele alıb geceler evlerine soxulur , müharibeden sonra onlarla evleneceyini ved edirdi . Günlerin bir günü İbrahim yemek zamanı külfeti eve toplayıb bele bir qerar veridi . - Müharibeye gedirem ... Qızların ve Ulduzun vay - nöysesi alemi başına götürse de İbrahimi heç bir şey qerarından döndere bilmedi . Müharibe başlamadan Mikayıl esgerliye getmişdi . O esgerlikdeyken müharibe başlamışdı . Müharibenin 7 ayında Mikayılın ayağı ciddi zede alaraq geri gelmiş , bir nece aydan sonra yaralı ayağında çürüme baş vermişdi . Ayağı dizden yuxarı kesilmişdi . Döyüşe getmek qerarı , nece illerdi küsülü olan qayın yazneni barışdırdı . İbrahim emisi qızlarını ve Ulduzu Qarabağa getirib Mikayıla tapşırıb özü ise müharibeye yollandı . Ölkenin merd oğulları ön cebhelerde , qadınlar ve yaşlılar , müharibeden yaralanıb geri gelenler ise arxa cebhelerde vetenin xidmetindeydiler . Beşir kimileri ise qız gelinleri yoldan çıxarıb dövran sürürdüler . Arxa cebhede Veten xidmetinde duranlardan biri de Ulduz idi . Ulduz tibb bacılığını oxusa da İbrahimin qısqanclığı ucbatından heç bir yerde işlememişdi . İbrahim müharibeye gedenden sonra o da xestexanaya gelib baş hekimle görüşüb , burda onlara kömek etmek istediyini dedi . Bele bir vaxtda , xestexanalarda hekim ve tibb bacılarına ehtiyyac olan bir dönemde Ulduzu elden qacırmaq ağılsızlıq olardı . Odur ki , baş hekim emrini verib onu ise başlatdı . İşlediyi yer kiçik rayon xestexanası olsa da buraya da yaralılar getirilirdi . Esasen de yarası sağalmaq üzre olan yaralılar burda müalice olunurdular . Qısa müddetde Ulduz kollektiv içinde öz hörnetini qazandı . Emeliyyat zamanı cerrahın kömekliyiyle beraber qazandığı uğurlar onun yatmış arzularını oyandırırdı . Hekim olmaq isteyirdi . Üreyi arzularla aşıb daşırdı . Bir terefden de vetenperverlik eşqi bu genc qadını ağuşuna alıb daha da irelilere cekirdi . Nece ildir evli olmasına baxmayaraq uşaqları olmamışdı . İbrahim müharibededir . Geri gelib gelmeyeceyi belli deyildi . Evveller ibrahimden tez tez mektub alsa da sonralar bu mektubların arası seyrelmeye başlamışdı . Üreyinde bir nigarancılıq baş qaldırsa da özü özünü teselli edirdi , " müharibedir her an her şey ola biler , tedbirli ol " - deye düşünürdü . Bu cetin dövürlerde özünü her şeye hazırlamağa calışırdı . O düşünürdü kü , heç bir qadın özünü kişiden asılı bir veziyyetde görmemelidir , her bir qadının heyatında kişi olmaya biler . Bes o qadınlar nece yaşamalıdır . Özü öz ayaqları üstünde nece durmalıdır ? Heyata kişi olmadan nece tutunmalıdır ? Bes birden eri müharibeden gelmese , onda nece olacaq ? Onda tek başına heyatla nece mübarize aparacaq ? Savadı , biliyi , seneti olmasa kişiler onu ezmeyeceklermi ? Ac qurdlar kimi onların yemi olmayacaqdımı , onu parçalamayacaqlarmı ? Bele şeyleri düşündükce özü - öz qerarını vermişdi . Ne olur olsun , tehsilini davam etdirmeliydi . Bu barede ilk fikirini , yanında işlediyi doktora , sonra ise qardaşı İsmayıla dedi . İkisi de bu barede onu sonsuza qeder destekleyeceyine söz verdiler . Mikayıl ise bu barede hec kelme bele eşitmek istemirdi . Zaten müharibenin bele qızğın vaxtında oxumaq da mümkün deyildi . Ölkenin tehsili bu barede iflic veziyyetdeydi . Hem qadınların hekimlik oxuması normal qarşılanmırdı . Ama yene de Ulduz bu yolda çabalayıb her yere baş vururdu . Bezi yerlerde redd cavabı alsa da bir işıq yolu vardı . Tibb bacısı kimi ön cebhede calışıb , öz meharetini göstermek ve ordan Moskva Tibb Universitetine gönderilmek ... Artıq 6 ay idi ki , İbrahimden de heç bir xeber yox idi . Gözleri yolda qulaqları sesde idi . Her an qapılarının döyüleceyi ve İbrahimden qara kağız alacaqlarını gözleyirdiler . Ne qara kağız vardı , ne de bir xeber . Ağlına gelenler Ulduzun başına gelmişdi . Ve İbrahiminden xeber almamaq onun arzularına qetiyyetli addımlarla getmeye sebeb oldu . Komisarlığa gelib könüllü olaraq tibb bacısı kimi ön cebheye getmeye erize yazdı ve 1944 ilin dekabrında müharibeye yollandı . Belelikle Ulduzun sınaqlı günleri başladı . Müharibenin odu alovu içinde al qanına qerq olmuş yaralıları döyüş bölgesinden beline alıb çıxarır onlara tecili tibbi yardım edirdi . Bura rayonda gördüyü sakit 3 5 yaralılıq xestexana deyildi . Bura ön cebhe idi . Eli ayağı qopan kim , Bir parcasi bedeninden ayrılan kim ...İlk geldiyinde bele ağır yaralılara döze bilmeyen Ulduz , sonralar onunla beraber işleyen Olyadan teselli ve destek ala ala artıq her şeya alışmışdı . Olqa başqa milletden olmasına baxmayaraq qumral saçlı 23 - 24 yaşlarında bir qız idi . İlk geldiyi günden Ulduzla bacılıq olmuşdular . Sevdiyi var idi , onu sevdiyinin mehebbeti müharibeye getirib cıxartmışdı . Eger ölmeseler sağ qalsalar müharibeden sonra evlenecekdiler . Sen saydığını say gör felek ne sayır . Partizan keşfiyyat destesinde döyüşen sevgilisinın bir gün Olyanın qolları arasında emeliyyat masasında öleceyini Olya heç zaman ağlına getirmemişdi . Ele hemin zaman Olyanın kecirtdiyi stres , ve depresiyadan yana müharibeden texris edib onu Moskvaya müaliceye yolladılar . 4 aydır çiyin çiyine döyüşerek ona bağlanan Ulduz burda özünü tek tenha bir boşluğa düşmüşdü sanki . İllerin ayrılığı Ulduzu erinden soyutmuşdu . Evli olduqları zamanda da Ulduz erinden bir mehribanlıq , güven ve sevgi görmürdü . İbrahimin gözünde sevgi qısqanclıq idi . Eger kişi qısqanırsa demeli , sevir ... artıq Ulduz da bunu bele qebul edib özü özüne teselli etmeye başlayaraq taleyiyle barışmışdı . Bu heyatıyla ne qeder barışmış olsa da onu erkek milceye qısqanan erine artıq üreyinde bir nifret başlamışdı . Uşağının olmaması da onu İbrahimden daha çox soyudurdu . Erinin orda burda tez tez qadın meclislerinde olduğunu eşitse de bunun üstünü vurmurdu . Bilirdi ki , her kesin hemişe dediyi sözü eşidecekdi - kişi xeylagıdır adına söz gelmir , leke yapışmır . Vay o hala ki , onun etdiyin qadın ede ... Bu ailenin sonunu bir yerde görmürdü . Ancaq ne etmeli idi . Mecbur her şeye dözecekdi . Olyanın bu sevgi faciyesine baxıb bu zavallıların sevgilerine hesed aparırdı . Düşünürdü ki , Olyanın ve sevgilisinin başına gelenler Ulduzla İbrahimin başına gelseydi Ulduza nece tesir ederdi . Ulduz da Olya kimi "deli " olardımı ? Sanmırdı . Ulduz erine qarşı sevginin heç meyil bucağını bele görmemişdi . Esla o erinin yoxluguna deli ola bilmezdi . Olyayla ayrılığı cox cekmedi . Tezlikle müharibe bitdi . Veten qelebe qazandı . Veten uğrunda qehremanlıqlarına göre Ulduz medal ve ordenlerle teltif olunmüşdü . Artıq geri vetene dönme zamanı gelmişdi . Müharıbe Ulduzun gözlerini açmışdı . Onu qorxmaz ve cesaretli etmişdi . Kecen günleri xatırladıqca özü öz saflığına gülürdü . Keçmiş zamanla indiki yaşamını tereziye qoyduğunda bey nesili olsalar da o dövürün acınacaqlı veziyyeti , avamçılığı Ulduzu qane etmirdi . Müharibedeki uğurları ona qol qanad vermişdi . Bu qeder eziyetinin behresini görüb tehsiline davam etmeyecekdimi ? Onun elini qolunu bağlayan ne idi ? Uşağı yox idi , ibrahimden de 1 ile yaxındır heç bir xeber yoxdur . Heç Ulduzun müharibede olduğunu bele bilmirdi . Belke Almanlara ya esr düşüb , ya da ölüb . Mikayıl Ulduzun arxasıyca Moskvaya qeder gelse de Ulduz İsmayıldan aldığı destekden yana Mikayılla rayona qayıtmağa etiraz etdi . - Burda qalıb oxuyacağam - deyib son qerarını verdi . Müharibe veteranlarına verilen destekden ve öz tecrübesinden yararlanıb Moskva Tibb Unversitetine qebul oldu . Universitetde oxıyan zaman axtarıb Olqanı da tapdı . Olqa xestexanadan çıxmış ve artıq şeher xestexanalarının birinde işleyirdi . Ana atası Ukraynadakı döyüşlerde ele evlerinde yandırılıb öldürülmüşdü . Olqayla semimi münasibetleri aile dostluğuna sonra da qohumluğa sebeb olmuşdu . İsmayıl Olyayla evlenmiş , iki qızı ve bir oğlu olmuşdu ... Heyatının en gözel günlerini yaşadığı , uğurlarının bir birinin arxasıyca muncuq kimi düzüldüyü bir vaxtda , bir gün tale qapıları onun ...
- Yox artıq davam ede bilmeyecem - deyib kampüterin arxasından qalxıb telefonu götürdüm . Bahara : - Deyesen bu heyat kitabını mene bir gecede oxutmaq isteyirsen bir aman ver nefes alım - yazaraq , bir dene göz ve gülüş smaykı qoyub vanna otağına kecdim Vanna otağına girib kranı açdım . Ovcumu su ile doldurub üzümevurdum . İlıq su üzüme rahatlıq getirdi . Dikelib başımın üstündeki aynaya baxdım , üzünü gorüb tanımadığım bir qız ordan mene baxırdı . Zerif uzun boylu ,ince belli bir qız idi . Uzun saçlarını ortadan ayırmış ve iki hörerek çiyinlerinden döşünün üstüne atmışdı . İlk baxışdan bu genc qızın üzü saflıqdan xeber verse de , diqqetle baxanda gözlerindeki qetiyyet , meğrurluq ve özüne güven bu qızın güclü bir qız olduğundan xeber verirdi . Başımı silkeleyib hekayenin tesirinden cıxmaq isteyirdim ama bacarmırdım . - Bu qız kim idi ? - deye özüm özüme sual etdim . Hee Bahar mene bele bir qız tesvir etmişdi , ama kim idi ? Üzümü silib , desmalı qapının başına atıb tekrar kampüterin başına qayıtdım . Baharın tesvir etdiyi qızın kim olduğunu araşdırırdım ...