Ötən
həftə ölkəmizdə internetlə bağlı yaşanan problem bir ciddi məsələni üzə
çıxardı. Artıq Azərbaycan da internet asılılarının ölkəsinə çevrilib.
Çünki cəmi bir neçə saatlıq kəskin internetsizlik problemi bir çox
insanları az qala əsəb xəstəsinə çevirdi. Bu, təkcə işi-gücü internetlə
bağlı olan insanlar üçün yox, böyük əksəriyyət üçün keçərli idi.
Onları qumarbazlarla müqayisə edirlər
Yaxşı,
bəs nədir bu internet asılılığı? Hansı faktor insanı texnikanın bu
xarüqəsindən asılı edir? İnternet asılılığı gec yaşlarda başlayan
psixoaktiv maddə, spirt və qumar asılılığının əksinə olaraq, daha gənc
yaşlarda başlayır. Bu asılılığın hər iki cinsdə də mövcud olduğu, ancaq
kişilərdə qadınlara nisbətən 2 və ya 3 dəfə daha çox olduğunun təsbit
edildiyi vurğulanıb. İnternetdən asılı olanların 38 %-də maddələrdən
asılılıq müəyyən edildiyi, 33 %-də duyğu pozğunluğu, 25%-də isə
depressiya görüldüyü ifadə edilib. Aludəçiliyin əsas patologiyasının
qumar olduğu qeyd edilib.
İnternet
asılılığının yalnız psixoloji deyil, fiziki problemlərə da gətirib
çıxardığı bildirilib. Bunların arasında kökəlmə və kürək ağrısı daha
geniş yayılıb.
Amsterdamda
qurulan "Smith Jones" klinikasında oyun xəstələrini bu bəladan
qurtarmaq üçün öncə ciddi müşahidə edirlər. Məlum olur ki, alkoqolik və
narkotiklərdən fərqli olaraq, onları müşahidə etmək, nəzarət altında
saxlamaq daha asandır. Yəni yeməyini, suyunu ver, özünə toxunma, söz
soruşma... saatlarla oyun oynasın. Klinika həkimləri bu tip adamları
qumarbazlarla da müqayisə edir. Hər oyuna "bu dəfə udacam" istəyi, əzmi
ilə başlama onları saatlarla kompüterdən ayıra bilmir. 8 yaşındakı
uşaqların belə müalicə olunduğu klinikada insanlar oyunu əvəz edəcək
əyləncələrə cəlb edilir. Terapistlərin rəhbərliyi ilə bu cür adamlar
qrup halında gəzintiyə, kinoteatra aparılır, mütaliəyə cəlb edilir və
sair.
Almaniyadakı
Bonn Universiteti və Ruhi Sağlamlıq Mərkəzi İnstitutunun
araşdırmaçıları internet asılılığı ilə bağlı keçirdikləri təcrübənin
nəticələrini ictimaiyyətə açıqlayıblar.
Onların fikrincə, internet asılılığının nikotin və alkoqol asılılığı
kimi molekulyar genetik səbəbləri ola bilər. Alimlər buna görə insanın
gen bölgəsindəki dəyişiklikləri müşahidə edib. Araşdırmaçılar, sözügedən
gendəki mutasiya və internet asılılığı arasındakı münasibəti daha
yaxından araşdırmaq üçün başqa araşdırmalara da ehtiyac duyulduğunu
bildirib.
Amma
alimlər 843 insanın internetdən istifadə vərdişləri haqqında sorğu
keçirəndə məlum olub ki, bu insanların gündəlik həyatları internet
tərəfindən yönləndirilir. Onlar internetdən uzaq dayanmaq
məcburiyyətində qalanda isə rahatlıqlarının pozulacağını düşünürlər.
Finlandiyanın yarıdan çox gənc vətəndaşı sosial şəbəkələrdən və
internetdən asılıdır.
İnternet asılılığı o zaman təhlükəli sayılır ki, sosial şəbəkələrdə keçirilən vaxt şəxsi həyatı da əhatə edir.
Sosioloqlar
iddia edir ki, sosial şəbəkələrin müasir insanın gündəlik həyat tərzinə
çevrilməsinə baxmayaraq, internet ünsiyyəti dəstəkləmək üçün sutkada
40-60 dəqiqə kifayət edir. Bu halda əgər insan gününün 4-6 saatdan artıq
vaxtını sosial şəbəkələrdə keçirirsə, ona artıq internet asılılığının
yaranması diaqnozu qoymaq olar.
İnternetdən
asılı olan insanların beynində narkoman və alkoqol düşkünlərinin
beynindəki dəyişikliklər müşahidə olunub. "Trend"in BBC-yə istinadən
verdiyi məlumata görə, bunu çinli mütəxəssislərin apardıqları ilkin
araşdırmalar sübut edir.
Narkomanlarla internet asılılarının beyni bir-birinə bənzəyir
Çinin
Elm Akademiyasından olan Hao Leinin rəhbərliyi altında aparılan
tədqiqat zamanı 14 yaşdan 21 yaşadək olan 35 nəfərin beyninin şəkli
çəkilib. Sorğu gənclərin 17-də internetdən asılılıq olduğunu göstərib.
Skanetmə isə daxili beyin bağlarında pozuntuların olduğunu aşkara
çıxarıb.
Beləliklə,
internetdən asılılığı olan adamlarda beyin zonalarında emosiyalar,
qərarların qəbulu və özünə nəzarətlə bağlı əsəb liflərinin əlaqəsində
pozuntu müşahidə olunub.
London
Kral Kolleci yanında Psixiatriya İnstitutunun əməkdaşı Günter Şumanın
sözlərinə görə, insanların beyinlərindəki oxşar dəyişikliklərə video
oyunlarından asılı olan adamlarda da təsadüf olunur. Ekspertlər qeyd
edirlər ki, beynin orbitofrontal qabığında və digər zonalarında qüsurlar
narkomanlarda da müşahidə edilir.
15 min dollar ödə, bu xəstəlikdən qurtul
Gedərək
artan internet asılılığı üçün Çindən sonra ABŞ-da internet asılılığı
müalicə mərkəzi qurulub. ABŞ-ın Vaşinqton əyalətində qurulan "Restart"
adlı mərkəz "internet asılılığını müalicə etmə proqramı" adı altında 45
gün boyunca müştərilərinə internet asılılığını buraxdırmağı hədəfləyir.
Microsoftun ümumi mərkəzinin dərhal yaxınında qurulan sağlamlıq
mərkəzinə, 200 dollar qeyd pulunun ardından 45 gündəlik proqram üçün 14
min 500 dollar vermək və minlərlə dollara çatan əlavə xidmətləri də gözə
almaq lazımdır. Proqram boyunca təbiətlə iç-içə yaşayıb ağac evlərdə
yaşayanlar ortaq fəaliyyətlərlə ictimai bir həyata çətinlik çəkməyə
məcbur edilirlər.
Mərkəzdə
müalicə edilən tək şey internet asılılığı deyil. Oyun asılıları və SMS
asılıları da fərqli proqramlarla müalicəyə alınır..
Çində hər 10 nəfərdən biri... internetdən asılıdır
Çində
internet asılılığından azad olmaq istəyənlər üçün xüsusi düşərgələr
təşkil olunub, düşərgələrin yaranmasında məqsəd internet asılılığı olan
şəxsləri, əsasən də, yeniyetmələri yenidən öz normal həyatlarına
qaytarmaqdır. Çinin 1 milyard 300 əhalisindən 24 milyonu internetdən
asılılıqdan əziyyət çəkir. Elə buna görə də, ölkədə müxtəlif tədbirlər
həyata keçirilir. Belə ki, artıq 250 düşərgə fəaliyyətə başlayıb. Çində
edilən bir araşdırmada, yaşları 14 və 21 arasında dəyişən gənclərin
beyinləri maqnetik rezonans göstərmə (MRI) üsuluyla araşdırıldı.
İştirakçılar arasında idarəsiz internet istifadəsi olaraq təyin olunan internet asılıları da tapıldı.
İnternet asılısı gənclərin beyinlərindəki sinir liflərindən ibarət
olan ağ maddənin dəyişikliyə uğradığını ifadə edən araşdırmaçılar beynin
duyğular, diqqət, qərar vermə kimi idarə ilə əlaqədar mərkəzlərini
bir-birinə bağlayan sinir liflərinin əlaqələrinin də ziyan gördüyünü
qeyd etdi.
Bənzər ziyan spirt və kokain asılılarında da görülür.
Araşdırmaçılar hər 10 internet istifadəçisindən birinin internetə asılı hala gəldiyini təyin etdi.
"Plus One" adlı jurnalda nümayiş olunan araşdırma nəticələrinin,
asılılar üçün yeni müalicə üsullarının olmasına köməkçi olması
gözlənilir.
Vorcesters
Universiteti araşdırmaçıları da bir müddət əvvəl etdikləri işdə, ağıllı
telefonların asılılığa gətirib çıxardığını, çox sayda istifadəçinin
"xəyali titrəşmələr" duyduğunu açıqlamışdı.
İnternetdən qurtulmaq üçün əlini kəsənlər və xəstəliyə tutulanlar
Çində
online oyunlar oynamaqdan imtina edə bilməyən 19 yaşındakı bir gənc
çarəni əlini kəsməkdə gördü. Adı açıqlanmayan, ancaq internet mühitində
Little Wang olaraq bilinən gənc, evdə anasına "həkimə gedirəm. Axşama
mütləq evdə olacağam" sözləri yazılmış bir qeyd qoyub evdən çıxdı. Sol
əlini biləyindən kəsən Little Vang əlini kəsdikdən sonra taksiyə minib
xəstəxanaya getdi.
Çinli
gənc əlini kəsdiyi yerdə qoyub gedib. Həkimlər gəncin əlinin qoyduğu
yerdə olduğunu və yerinə tikildiyini açıqladı. Çində internet asılılığı
ciddidir. 24 milyon adamın asılı olduğu ölkədə sırf internet asılıları
üçün reabilitasiya mərkəzləri qurulur.
Suonsi
Universitetində işləyən alimlərin gəldiyi nəticəyə əsasən, kompüter
arxasında və internetdə daha çox vaxt keçirən insanlar qrip və
soyuqdəymə xəstəliklərinə qarşı daha həssasdırlar.
Bu
kimi insanlarda qrip və ya soyuqdəymə xəstəliyinə tutulma ehtimalı 30
faiz artıqdır. Belə ki, internetdən asılı insanlar təmiz havada az vaxt
keçirirlər ki, bu da immunitetin zəifləməsinə səbəb olur.
Bundan başqa, alimlər hesab edir ki, internetə həddən ziyadə aludəçilik depressiya və yuxusuzluğa səbəb ola bilər.
İnternet olmasaydı... nələr olardı?
Ölkədə
internet sahəsində yaranan problemlər insanlar arasında qəribə əhval
yaratdı. İş-gücün ləngiməsi, yaranan krizlər bir yana, sanki internetə
dustaq olan həyatlar bir qədər "nəfəs aldı". O məşhur zarafatı
eşitmisiz: "Evdə internet kəsildi. Evdəkilərlə bir az söhbət etdik. Pis
adam deyilmişlər..." Bəli, internet bizi doğmalardan, dostlardan
oğurlayır, münasibətləri virtuallaşdırır. Sevgilərimizi, nifrətimizi,
bütün yaşantımızı "dalğaların ixtiyarına" buraxdığımız üçün çox vaxt
narahat olsaq da...
Düşündük ki, görəsən internet olmasaydı, həyatımız necə olardı? İnternetli həyatla internetsiz həyat arasında hansı fərq var?
Media yazır ki, internet ancaq 20 il ərzində bütün həyatımızı dəyişdirməyə nail olub.
Aşağıdakı reallıqları oxumaqla anlayacaqsız ki, internet sizə necə yardımçı olub.
- İnternet istifadəçilərinin sayı 2002-ci ildən bu günə dörd dəfə artıb.
- Beləcə internetdən istifadə edənlərin sayı dünya miqyasında 2,3 milyard nəfərə çatıb.
- İnternet hər kəsə çatımlı olmaqla sonsuz miqdarda məlumatı önümüzə qoydu.
- Məsələn, təkcə 2011-ci ildə 300 milyon internet saytı açılıb.
- 1,2 milyon nəfər internet sayəsində iş sahibidir.
- Hər internet işi iqtisadiyyatda əlavə 1,5 işi dəstəkləyir.
- Bu isə 300 milyard dollarlıq bir maaş deməkdir.
- İnsanların yüzdə 65-i xəbərləri onlayn olduğu vaxt oxuyur.
- Tvitterdə 1 dəqiqədə 100 min tveet göndərilir.
- Facebookda isə bir ayda 30 milyarda yaxın paylaşım edilir.
İndi keçək o məsələyə ki, internet olmasaydı, həyatımızda nələr baş verərdi?
- İnternet olmasaydı, bir ensiklopediya dəstinə 1000 dollardan artığını ödəməli olacaqdıq.
-
e-posta əvəzinə ənənəvi poçt xidmətindən yararlanacaqdıq. Bu da ildə
marka üçün 6,3 trilyon dollar pul xərcləməmiz anlamına gələcəkdi.
-
Google, Twitter, Facebook, e-bay kimi şirkətlərin heç biri olmayacaqdı.
Təbii ki, bu şirkətlərdə çalışan önəmli bir kəsim işsiz-gücsüz
qalacaqdı.
-
İnternetə bağlı hər peşə, eyni zamanda orta hesabla 2 fərqli peşəyə də
birbaşa təsir edir. Yəni internet işində çalışanların olmaması, təbii
olaraq digər peşələrə də təsir göstərəcəkdi.
- Misir kimi ölkələrdə yaşanan üsyan və inqilablar internet olmasaydı, illər uzunu davam edəcəkdi.
Qısacası,
internet olmasaydı, həm siyasi, həm mədəni, həm də iqtisadi baxımdan
tam başqa bir dünyada yaşayacaqdıq. Və buna əminik ki, bu dünya
indikindən daha yaxşı olmayacaqdı.
Bu arada dünyada internetə düşmən olan ölkələr var. 2012-ci ildə
Sərhədsiz Reportyorlar Təşkilatının illik "İnternet düşməni ölkələr"
hesabatına görə, bir çox ölkə "internet düşməni" seçilmişdi. Türkiyənin
də içində olduğu siyahıda 14 ölkənin adı var və bu ölkələrdə internet
yazışmaları hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən yaxından izlənilir.
"Ərəb baharı"ndan sonra bəzi ölkələrdə vəziyyət dəyişib və həmin
ölkələrdə online ifadə azadlığı inkişaf edib.
Əvvəlki illərdə internet düşməni seçilən Liviyada Qəzzafinin
devrilməsindən sonra internet azadlığının bərqərar olduğu xüsusi
vurğulanır.
Etirazlara
baxmayaraq internetə məhdudiyyətlər qoyan Bəhreyin və xarici saytlara
girişi qadağan edən Belarus da internet düşməni olan ölkələrin
sırasındadır. Digər internet düşməni seçilən ölkələr isə Birma, Çin,
Kuba, İran, Şimali Koreya, Səudiyyə Ərəbistani, Suriya, Türkmənistan,
Özbəkistan və Vyetnamdır.