Təbii
və ahəngdar olan bu mətbəx dünyanın ən sağlam mətbəxi sayılır.
Tərkibində kalori miqdarı azdır. Yapon mətbəxi dəmir və proteinlə
zəngindir, tərkibindəki xolesterin və piylərin müxtəlif növlərinin
miqdarı isə aşağıdır.
Başqa
mətbəxlər ilə müqayisədə tərkibində ədviyyatlar demək olar ki olmayan
bu mətbəx, düyü, soya məhsulları (miso, tofu), balıq, dəniz məhsulları,
yosun və tərəvəzlərə əsaslanır və sadə, gözəl düzülən xörəklərlə
məşhurdur ki, bu xörəklərdə ingrediyentlərin dadları biri-birini
öldürmür.
Suşi
Suşinin
1300 ilə yaxın tarixi var. Tanıdığımız şəkildə suşini ilk dəfə yapon
aşpazı Hanaya Yohei hazırlayıb. Suşi, ümumiyyətlə desək,vasabi, yəni
yapon qıtığotunun balaca əlavəsi ilə düyü şarına qoyulan bir balıq
tikəsindən ibarət olan xörəkdir. Onu hazırlamaq üçün ən keyfiyyətli
düyüdən istifadə edilir, sonra isə sirkə qatırlar. Bu xörəyin
inqrediyentlərindən biri, təbii olaraq, balıqdır, özu də onun ən
ləzzətli hissələri.
Təbii və ahəngdar…
Yapon
uzunömürlülüyün səbəblərindən biri onların ənənəvi rasiondur. Yapon
mətbəxində mövsümlük prinsipi mövcuddur ki, bu prinsip cari il fəslini
əks etdirən qida inqrediyentlərinin seçilməsinə əsaslanır. "Şun” adlanan
bu konsepsiyaya əsasən, balıq, tərəvəz və meyvələrin tərkibində ildə
təxminən 10 gün qidalandırıcı maddələrin miqdarı ən yuxarı
səviyyədədir.
Yaponiyada
iqlim regiondan regiona fərqlənir, lakin bütün regionlara xas olan bir
şey var. Demək olar ki, bütün xörəklərin əsas hissəsini düyü təşkil
edir. Bütün Yaponiyada iqlim çox tələbkar bu bitkinin becərilməsi üçün
çox əlverişlidir. Bundan başqa, keçmişdə, Yaponiyada balıq istisna
olmaqla əti demək olar ki, heç kim yemridi. Ət hələ də çox populyar
deyildir.
Uzun sözün qısası, yapon mətbəxini təsvir etmək üçün tək iki sözdən istifadə edə bilirik: "təbii və ahəngdar”.
Suşinin növləri:
Nigiri -üstünə tunes balığının bir tikəsi, krevet, səkkizayaqlı ilbiz, sobada bişirilmiş yumurta qoyulmuş düyü şarları;
Qunkan – düyü və qurudulmuş yosundan düzəldilmiş və dəniz məhsulları ilə doldurulmuş fincanlar;
Norimaki – suşi düyüsü yosundan düzəldilmiş və müxtəlif növ ingrediyentlə doldurulmuş rulet;
Temaki – yosundan düzəldilmiş və suşi düyüsü, dəniz məhsulları və tərəvəzlər ilə doldurulmuş borucuqlar;
Oşi – taxta qutuda birlikdə preslənmiş balıq və düyü;
Çiraşi – suşi düyüsünün bir porsiyası üzərinə sərbəst düzülən dəniz məhsulları, ağ balaca göbələklər və tərəvəzlər.
Yapon nəzakət qayadaları
-
yeməyiniz başqasına yemək çubuqları ilə heç vaxt ötürməyin (bu Buddist
dəfn mərasimi ilə bağlıdır ki, bu mərasimdə iştirakçılar kremasiya
edilmiş cənazənin külü ilə urnanı bir-birinə ötürürlər); əgər yeməyinizi
bölüşmək istəyirsinizsə, başqasına yeməklə boşqabını verin ki, özü seçə
bilsin
- əgər siz başqası ilə bir boşqabdan yeyirsinizsə, yemək çubuqlarının başqa ucundan istifadə edin
- suşini əllərlə, saşimini isə ancaq yemək çubuqları ilə yemək olar
- çubuqlarınızı ortadan tutmayın, həmişə çalışın ki, ucundan tutasınız
- yanınızda olan boşqabı yaxına çəkmək üçün çubuqdan heç vaxt istifadə etməyin
- yeməkdən dişləyib qalanı boşqaba geri qoymayın; əgər siz bir şeyin dadına baxdınızsa, axıra kimi yeyib qurtarın
- bıçaq gətirməyi xahiş etməyin
-
yeməkdən sonra, yemək çubuqlarını haşi oki-nin (çubuqlar üçün altlıq)
üzərinə qoyun, bunu suşi bara perpendikulyar eləsəz daha yaxşı olar;
bilavasitə masaya çubuğu heç vaxt
qoymayın;
-
sizin yeməyinizdə (bu halda eləcə də, Yapon (Yaponlar) əlaqələnir, o
(bu) dəfn ilə) yemək üçün çubuqları geri heç vaxt qoymayın
- düyünüzü axıra kimi yeyib qurtarmağa çalışın;
- yeməyin hətta kiçik parçasını qoyub getmək çox ədəbsizdir (faktiki olaraq, bu qadağan təkcə Yaponiyaya aiddir)
-
heç vaxt siqaret yandırmayın; tütün tüstüsü başqalarına xörəklərin
dadından və ətirindən zövq almağa imkan vermir; bundan başqa, bu
qoxudur, balığın təzə olub-olmadığını müəyyən etməyə imkan verən məhz
qoxudur
- soya sousun balıq üçündür, suşinizin hamısını oraya heç vaxt salmayın
-
şorba və ya makaron yeyərək ağzınızı marçıldada bilərsiniz (gəyirə isə
yoz); kasanızı ağzınıza yaxınlaşdıra bilərsiniz – əvvəlcə çubuqlarınızla
bərk elementləri yeyirsiniz, sonra isə qalanı sadəcə içirsiniz
-
sakeni yeməkdən əvvəl və ya ondan sonra içilir; şərab sadəcə düyüyə
uyğun deyil; yemək zamanı siz pivə, ağ şərab, çay və ya su içə
bilərsiniz; ənənəyə görə sake yalnız saşimi ilə verilir
- pivə və ya sake stol arxasında oturan bütün adamlar üçün süzülür; belə adət yoxdur ki, hər kəs öz butulkasından içsin
Bir
məsələdə yaponların fikirləri bölünür: bəziləri əvvəlcə saşimi, sonra
suşi, sonra isə düyü ilə miso şorbasını yeməyi tövsiyyə edirlər;
başqaları əvvəlca omlet və tərəvəzlər ilə suşi, sonra isə istədiyiniz
hər şey və lap axırda isə saşimini yeməyi məsləhət verirlər
Nəzakətli cümlələr
Ariqato – təşəkkür edirəm
Domo – sağ ol
Domo ariqato gozaimatsa – çox sağ ol (yeməkdən sonra)
Dozo – buyurun
Goçisou – sema deşita –yeməyin sonunda işlədilən ənənəvi ifadə ("Mən bunu xoşladım”)
Itadakimatsu – yeməyi başlayan ifadə ("Mən bunu qəbul etdim”)
Irasşaimatse – salam
Kampai – Sağlığınıza!
Konbanaua – Axşamınız xeyir
Koniçi – va – Necəsiniz?
Koreua nandesuka – Bu nədir?
Oaiso – Hesabı gətirin
Oişii - dadlıdır
Ososumeua nandesuka – Bu gün hansı delikatesləri yeyəcəyik?
Sayounara – sağ olun