Novruz - əslən farca bir sözdür. Ərəbcələşmiş şəkili “Neyruz”dur. Novruzun mənası “yeni gün” deməkdir. Novruz bayramı, Farsların bayramlarından biridir və onların ən böyük bayramı sayılır. Bu günü bayram olaraq ilk dəfə keçirən şəxs farsların ilk krallarından olan Cəmşiddir. Novruz Farisi ilin ilk günləri olub, beş gün davam edir. Misirdə yaşayan qibtilər də (Misirin xristian ərəbləri) Novruzu qeyd edirlər. Qibtilərə görə Novruz, ilin ilk günü olub Şəm Nəsim (Məltəm ətiri) bayramı adlanır. Bu barədə ən böyük islam alimi olan Zəhəbi – Allah ona rəhmət eləsin – “Təşəbbuhu'-Hasîs bi Əhli'l-Hamîs”; s: 46 adlı əsərində belə demişdir: “Novruz bayramına gəlincə, Misir camaatı həddini aşaraq bu günü təntənəli şəkildə qeyd edirlər. Novruz, Qibtilərin ilinin ilk günü olub onlar bu günü bayram olaraq qeyd edirlər. Müsəlmanlar da bu məsələdə onlara bənzəmişdir” (Medine-i Münevvere İslâm Üniversitesi Dergisi; sayı: 103-104). Müsəlmanların Ramazan bayramı ilə Qurban bayramından başqa keçirəcəkləri digər heç bir bayram yoxdur. Bu iki bayramdan başqa olan bayramlar, sonradan çıxarılmış, dinə olunan yeniliklərdən biridir. Buna bidət deyilir. Hər bidətin zəlalət olduğunu, hər zəlalətin də sonunun Cəhənnəmdə yanmaq olduğunu bilən hər bir inanclı müsəlman bacardığı qədər belə əməllərdən çəkinməlidir. Bu bayramları qeyd etmək icazəli deyildir. Mən burada məsələləri islamın mövqeyi kimi yazıram. Əlbəttə bizim camaatımız da müsəlman bir xalqdır və bu bayramı çox təntənə ilə qeyd edirlər. Burada ümumi islamın mövqeyini yazıram və mənim hazırladığım material heç kimi narahat etməsin. Dönüşümüz Allahadır.
Hər bir məsələdə, xüsusi ilə şəriət məsələsində söz deyən, fikir bəyan edən şəxs mütləq böyük bir dəlilə əsaslanmalıdır. Biz Novruz bayramını qeyd etmək haqqında tutarlı dəlillərə sahib deylik. Açıq danışaq ki, bu barədə əlimizdə olan dəlillərin hamısı tarix boyu dədə-babalarımızın təkrarladığı adət-ənənədir. Bu da heç bir vaxt həqiqətin yerini verə bilməz. Allahın elçisinin (s.ə.s) yanında olan və ondan hədis rəvayət edən Ənəs ibn Malikdən (r.a) rəvayət olunduğuna görə o belə demişdir:

(( قَدِمَ رَسُولُ اللهِ ج الْمَدِينَةَ وَلَهُمْ يَوْمَانِ يَلْعَبُونَ فِيهِمَا، فَقَالَ: مَا هَذَانِ الْيَوْمَانِ؟ قَالُوا: كُنَّا نَلْعَبُ فِيهِمَا فِي الْجَاهِلِيَّةِ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ ج: إِنَّ اللهَ قَدْ أَبْدَلَكُمْ بِهِمَا خَيْرًا مِنْهُمَا: يَوْمَ الْأَضْحَى وَيَوْمَ الْفِطْرِ.)) [ رواه أبو داود والنسائي وصححه الألباني في السلسة الصحيحة ]

Allahın rəsulu (s.ə.s) Hicrətdən sonra Məkkədən Mədinəyə gəldikdə, Mədinəlilərin (Novruz bayrmı günü ilə Mehracan günü adlandırdıqları) oynayıb əyləndikləri iki günləri var idi. Allahın rəsulu (s.ə.s):
- Bu günlər nədir? – deyə soruşdu.

Mədinəlilər:
- Biz (İslamdan əvvəl), cahiliyyət dövründən üzü bəri bu günlərdə əylənirik, dedilər.

Bunu eşitdikdə Allahın rəsulu (s.ə.s) belə buyurdu:
- Şübhəsiz ki, Allah təala sizə o iki günün əvəzinə (dünyada və axirətdə) daha xeyirli olan iki bayramı; Qurban bayramı və Ramazan bayramını vermişdir” (Ebu Davud; hadis no: 1134. Nesâî; hadis no: 1556. Elbânî de; "Silsiletu'l-Ehâdîsi's-Sahîha"; hadis no: 2021'de hadisin sahih olduğunu belirtmiştir..)

Dinə sonradan əlavə olunan bayramlara, Novruz bayramı, Qadınlar bayramı, Analar günü, Ad günləri, Müstəqillik bayramı və s. sayı-hesabı olmayan bayramların hamısı daxildir. Əgər qeyd olunan bayram Novruz bayramı kimi, əsasən kafirlərin şənləndikləri bayramlardandırsa bu zaman haramlığı, daha da şiddətli və böyük olar. Novruz bayramı, cahiliyyə bayramlarından biriir. Farslar, İslamdan əvvəl bu bayramı qeyd etdikləri kimi, xristianlar da bu bayramı qeyd edirdilər. Farslara və xristianlara bənzəmək olduğuna görə Novruz bayramını qeyd etmənin haram olması, açıq aşkar ortadadır. İmam Zəhəbi (Allah ona rəhmət eləsin) "ət-Təməssuk bi's-Sunən və't-Təhzîr minə'l-Bidə' /Sünnətə Bağlanmaq ve Bidətlərdən çəkinmək" risâləsində belə demişdir: “Ad günü, Yeni il, Novruz kimi bayramlarda islamdan uzaq insanlara bənzəmək çirkin bir bidətdir (dində yenilikdir). Bir müsəlman, bu günləri və bayramları bilmədən din sayaraq edərsə (müqəddəsləşdirərsə), o tənqid olunmalı, ona islamın bu barədə olan hökmü öyrədilməlidir. Əgər dindən uzaq insanlara sevgi bəsləyərək və onların bayramlarına sevinc hissi keçirərək bu bayramı qeyd edərsə, bu davranışına görə də tənqid olunmalıdır. Yox əgər bir adət və əyləncə olsun deyə və ailəsini razı edib uşaqlarının sevinməsi üçün edərsə, bu təqdirdə onun vəziyyətinə baxılır. Əməllər, ancaq niyyətlərə görə dəyərləndirlir. Cahil olan, bu barədə heç bir məlumtaı olmayan bu məsələdə üzrlüdür və islamın bu barədəki hökmü özünə öyrədilməlidir. Ən doğrunu bilən Allah təaladır” (Medine-i Münevvere İslâm Üniversitesi Dergisi; sayı: 103-104).

Bu araşdırmamamız heç kimi narahat etməməlidir. Çünki hər kəsin vicdan azadlığı, söz azadlığı, bu və ya digər şəkildə bilməyənlərə həqiqəti çatdırmaq azadlığı vardır. Biz əlbəttə bu qədər camaatımızın və gənclərimizin mövqeyini dəyişmək üçün bu araşdırmanı ortaya qoymuruq. Bu vəziyyətdən Allaha sığınırıq. Yaxud da kiməsə sən bu bayramı qeyd etmə də demirik. Bu məsələdə heç bir qadağa qoymaq və ya kimisə bu işdə məcbur etmək haqsızlıqdır. Bu həm dövlətimizin qayda-qanunlarına, həmdə ümumi cəmiyyətimizin hələ öz adət-ənənələrinə yenicə qayıtdığı bir şəraitdə qarşısının kəsilməsi kimi də başa düşülə bilər. Belə səhv anlaşılmaqdan da Allaha sığınırıq. Çünki biz hamımız bu cəmiyyətin içərisindəyik və istər-istəməz bu adət-ənənələri ən azından yaşayırıq. Hamımızın evimizdə hər yaz bu təmtəraqllı bayram qeyd olunur, özümüz də bişirilən şirniyyatlardan yeyirik. Biz sadəcə bu məsələdə islam şəriətinin ortaya qoyduğu məsələləri oxucularımızın diqqətinə çatdırırıq.

Allahın peyğəmbərindən (s.ə.s) gələn bu hədisə görə bayramlarında kafirlərə bənzəmək, doğru deyildir.

(( مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ فَهُوَ مِنْهُمْ.)) [ رواه أبو داود وأحمد ]

“Hər kim bir camaata (qövmə, xalqa) bənzəyərsə (Onların geyindiyi kimi geyinərsə, getdiyi yolla gedərsə və onların işlətdiyi əməlləri işlədərsə) o da onlardandır” (Ebu Davud ve Ahmed).

Bunun mənası odur ki, müsəlmanlar kafirlərə aid hər şeydə onlara bənzəməkdən və onların bu davranışlarını xoş görməkdən uzaq durmalıdırlar. Çüki mükəmməl əxlaqa sahib olan bir müsəlman istər-istəməz onların arasına qarışsa nə qədər özünü gözləsə də yenə əxlaqını itirə bilər. Belə hallara düşməkdən də Allaha sığınırıq. Abdullah bin Əmrdən – Allah ondan və atasından razı olsun – rəvayət olunur ki, o belə demişdir:

(( مَنْ مَرَّ بِبِلاَدِ الْأَعَاجَمِ ( وفي رواية: بَنَى بِأَرْضِ الْمُشْرِكِينَ) فَصَنَعَ نَيْرُوزَهُمْ وَمِهْرَجَانَهُمْ، وَتَشَبَّهَ بِهِمْ حَتَّى يَمُوتَ وَهُوَ كَذَلِكَ، حُشِرَ مَعَهُمْ يَوْم الْقِيَامَة.)) [ عون المعبود وفيض القدير]

“Hər kim, Əcəmlərin (qeyri ərəblərin) ölkəsindən keçərsə (başqa bir rəvayətdə): Müşriklərin (Allaha şərik qoşanların) torpağında olarsa, onlarla bərabər onların Novruz və Mehrəcan bayramlarını qeyd edərsə və ölənə qədər bu halda qalaraq onlara benzəyərsə, qiyamət günü onlarla bərabər həşr olunar”

Çünki bayramlar, şəriət və yol qəbilindəndir. Necə ki, Allah təala bu barədə belə buyurmuşdur: “Biz (keçmişdən bəri) hər ümmət üçün bir şəriət müəyyən etdik ki, ona əməl edərlər. Elə isə (müşriklər) bu işdə (din, şəriət işində, yaxud qurbanlıqlar barəsində) səninlə mübahisə etməsinlər. (Ya Rəsulum!) Sən onları öz Rəbbinə (ibadət etməyə, Onun hökmlərini yerinə yetirməyə) dəvət et. Şübhəsiz ki, sən doğru yoldasan (dindəsən)” (əl-Həcc, 67).

Eyni ilə qiblə, namaz, oruc kimi...

Bu səbəbdən də alimlər deyirlər ki, cahillərin bayramlarında iştirak etməklə onların izlədikləri digər yollarla getməyin heç bir fərqi yoxdur. Yəni əgər sən müsəlmansansa və bu bayramın cahiliyyə bayramı olduğunu bilirsənsə, bundan uzaqlaşmalısan, çünki bayramda cahillərlə olmaq, digər işlərində də cahillərlə olmaq kimidir. Onların bayramlarının hamısını qəbul etmək onların küfrünü qəbul etmək deməkdir. Onların bayramlarından bir qismini qəbul etmək, onların küfrlərindən bir qismini qəbul etmək deməkdir. Bayramlar, şəriətləri (dinləri) bir-birindən ayıran ən açıq xüsusiyyətlərdən və ən açıq simvollardan biridir.

Etirazlara və fikirlərinizə hər zaman qapım açıqdır. Həqiqətən də mən sadəcə şəriətin bu barədə olan məsələlərini qeyd etdim. Etirazdan və mənə mənfi reaksiya verməyinizdən əvvəl çox xahiş edərdim ki, siz açıb bu məsələ barədə bütün islam alimlərinin kitablarını oxuyasınız. Görəcəksiniz ki, bunları nə araşdırmaçı, nə də mən havadan və nəfsimizdən yazmamışıq. Bunlar şəriətin qayda-qanunlarıdır. O dünyəvi qayda-qanunlara bənzəmir. Çünki şəriətdə oğrunun əli kəsilir, zinakar daş-qalaq olunub öldürülür. Qazi Xan demişdir: “Əgər bir şəxs, başqa bir gündə almadığı bir şeyi sadəcə Novruz bayramı günü satın alarsa, kafirlərin ucaltıqları və təzim etdikləri kimi, bu günü ucaltmaq və ona təzim göstərmək istəyərsə, bu təqdirdə kafir olar. Yox əgər ucaltmaq və ona təzim göstərmək üçün deyil, sadəcə əylənmək üçün satın alarsa, bu təqdirdə kafir olmaz. Əgər Novruz günü bir insana bir şey hədiyyə edər və bununla o günü ucaltmaq üçün ona təzim göstərmək istəməz, bunu sadəcə insanların bir adəti olduğu üçün edərsə, bu təqdirdə kafir olmaz. Müsəlmanın, bu gündən əvvəl və ya sonra etmədiyi bir şeyi bu gündə də etməməsi və kafirlərə bənzəməkdən qaçması lazımdır”. Maliki alimlərindən İbn Qasım deyir: “Müsəlmanın, bir xristianın bayram günündə ona bir şey hədiyyə etməsini çirkin görmüş və bu davranışın, onun bayramını ucaltmaq, ona təzim göstərmək və onun küfrünə kömək etmək kimi görmüşdür. Eyni şəkildə bayramlarında kafirlərə bənzəmək doğru deyildir...”

Dəyərli alim Abdullah bin Cibrin (Allah onu qorusun) bu barədə belə deyir:
“Xristianların yeni il bayramı ilə (Məcusilərin) Novruz və Mehrəcan bayramları kimi bidət olan bayramları qeyd etmək doğru deyildir. Eyni şəkildə müsəlmanların, dində sonradan çıxardıqları Rəbü-əl-Əvvəl, Mövlüd-i Nəbəvi (Peyğəmbərin ad günü), Rəcəb ayında olan Merac Bayramını qeyd etmələri də doğru deyildir. Xristianların yeni il gecəsi və yaxud müşriklərin öz bayramları üçün hazırladıqları yeməkdən yemək doğru deyildir. Bu bayramları təbrik etmək üçün etdikləri dəvətə getmək də doğru deyildir. Çünki onların dəvətinə cavab vermək, onları bu məsələyə təşviq etmək, onları cəsarətləndirmək və onların bu bidətlərini qəbul etmək deməkdir. Eyni zamanda bu davranış camaatdan savadı olmayan kimsələrin aldadılmalarına və kafirlərin bu hərəkət və davranışlarında hansısa bir təhlükənin olmadığına inanmalarına səbəb olar. Allah təala ən axşı biləndir” (el-Lu'lu'ul-Məkîn Min Fətâvâ İbn-i Cibrîn; s: 27).

Hazırladığım bu məqaləni www.islamhouse.com saytından əlavələr edərək tərcümə etmişəm. Məqalənin əsl müəllifi Mühəmməd Saleh əl-Münəccid, türk-dilinə çevirən Muhammed Şahin, tədqiq edən Ümmü Nəbildir.

Məqaləni oxuyanda islamdan anlayışı az olanlarda çaşqaınlıq və şübhə yaranmasın. Çünki bu məqalə tam qəlbi ilə Allaha bağlı olanlar üçün hazırlanmışdır. Əsas izah olunmağa çaılşılır ki, tam qəlbi ilə Allaha və Onun peyğəmbərinə (s.ə.s) bağlı olanlar diqqətli olsunlar və qondrama bayramlara aldanmasınlar. Doğru yola müvəffəq edən Allahdır. Allah təala bizi doğru yoluna müvəffəq etsin. Amin!

Tərcümə edib hazırlayan və əlavələr edən: Əkrəm Həsənov (İlahiyyatçı) .