Canlı təbiətdə qeyri-adi bir dünya - göbələklər səltənəti mövcuddur. Bu səltənətin 10-250 min arasında müxtəlif növ sakini vardır. Göbələk nə heyvan, nə də bitkidir. Botanikanın göbələkləri öyrənən bölməsi mikologiya adlanır.
Göbələklər bitkilər kimi sporlarla çoxalır, heç yerə qaçmır və daim böyüyür. Buna baxmayaraq, göbələklərə bitki demək olmaz, çünki göbələklərdə yalnız heyvanlarda təsadüf edilən xitin, habelə melanin adlı boya maddələri var. Heyvanlar kimi göbələklər də özlərinə üzvi maddələr hazırlaya bilmir. Amma onlara heyvan demək olmaz.
Göbələklərin dişi yoxdur, buna görə də qidanı bütün səthi ilə sorur və burada özlərini bitki kimi aparır. Alimlər bu qəribə məxluqları ayrıca göbələklər səltənətində cəmləmişlər.
Əslində, göbələk təkcə gözlə gördüyümüzdən ibarət deyildir. O, demək olar, bütünlüklə torpağın içində gizlənib, torpağın səthində isə yalnız cüzi bir hissəsi görünür. Hesab edin ki, torpaqdan qarağat salxımı çıxıb, qarağat kolu isə yerin təkində gizlənib. Göbələyin yerin təkindəki hissəsinin - göbələk tellərinin (mitseli) uzunluğu yüz min kilometrlərlə ölçülür.
Göbələyin bütün tellərini bir yerə toplayıb tərəzidə çəksək, görərik ki, bir göbələk ən böyük heyvandan – balina və fildən ağırdır. Meyvə gətirən ağacı sındırmaq məsləhət görülmədiyi kimi, bol göbələk məhsulu yığmaq üçün göbələyin tellərini məhv etmək olmaz. Göbələk telləri xırda ağac kötükləri ətrafında incə ağ örtük hörür.
Göbələk ağacın köklərindəki üzvi maddələri sorur. Dibində bitən göbələklərin sayəsində ağaclar mineral duzları və suyu xeyli dərəcədə rahat şəkildə canına çəkir. Üstəlik, palıd və şam ağaclarının, digər ağacların göbələksiz qol-budaq atması mümkün deyil. Bax, göbələk və ağaclar arasında belə faydalı dostluq mövcuddur. Özü də göbələyin ayrı-ayrı növləri müxtəlif ağaclarla dostluq edir. Məsələn, hər bir göbələyin sevimli ağacı var: palıd ağacının dibində palıd göbələyi, tozağacının dibində qara göbələk, ağcaqovağın dibində qırmızıbaş göbələk bitir.
Göbələklər sürətlə böyüyür. Diktiofora (başqa adı "duvaqlı qadın” ) adlı göbələk canlı təbiətin bütün nümayəndələri arasında rekordçudur. Bu "nazənin” yarım saat ərzində 10 santimetr böyüyür.
Müxtəlif rəng və qeyri-adi formada olan göbələklər zahiri görünüşü ilə də təəccübləndirir. Tropik meşələrdə meyvələri qapalı olan göbələklər (qasteromisetlər) bitir. Belə göbələklər əvvəlcə sporları içində olan möhkəm kürəciklərdən ibarət olur. Sporlar yetişəndə, kürəcikdən parlaq rəngləri və kəskin qoxusu olan əcaib formalı çiçək-göbələklər boylanır. Qoyunabənzər qov göbələyi (Grifola frondosa) çəkisi 20 kiloqrama çatan nəhəng gül dəstəsini xatırladır. Bütün bunlar çox nadir göbələklər sayılır və qoruqlarda mühafizə olunur.
Solğun amanita (Amanita phalloides) ən zəhərli göbələk sayılır. Zəhərli göbələklərdən biri də qırmızı amanita, yaxud milçəkqıran göbələkdir (Amanita muscaria). Yeri gəlmişkən, zəhərli göbələklər bəzi heyvanlar üçün dərmandır. Ola bilsin, insan da gələcəkdə göbələklər səltənətini daha dərindən öyrənib, onun şəfaverici keyfiyyətlərindən daha səmərəli istifadə edəcəkdir.
Bu maraqlıdır: biz həyatda göbələklərə sandığımızdan tez-tez təsadüf edirik. Kif də göbələkdir. Göbələk olmadan soya sousu, kvas, xəmir üçün maya, penisillin istehsal etmək mümkün deyildir. Göbələklər çoxsaylı xəstəliklərin törədicisidir. Doğrudur, insan göbələk yetişdirməyi bacarır. Lakin qarışqalar insanı bu sahədə qabaqlayıb. Yarpaq doğrayan atta qarışqalarının yuvalarında göbələk fermaları var. Yeni yuvaya köç edəndə ana qarışqa bir parça göbələk telini özü ilə bərabər aparır.