Karies,
(caries) diş çürüməsi karies ən çox görülən diş xəstəliyidir. Karies
süd dişlərində görülməyə başlar və müalicə edilə bilməməsi halında
dişlər çürüyər və çəkdirmək məcburiyyətində qalınar. Avropa ölkələrində
sığorta və baxım səbəbiylə kariese daha az rast gəlinir. Əslində
Müsəlmanların diş baxımında daha həssas olmaları lazımdır. Hz. Aişə ye
soruşmuşlar ”Peyğəmbərimiz evə gəldiyində ilk etdiyi iş nədir ? deyə,
Otaq ”Salamdan sonra dişini fırçalar idi” buyurmuşdur. Peyğəmbərimizin
çox az yeyib içdiyini düşünsək bildiyimiz kimi peyğəmbərimiz həftədə 3-4
gün oruc tutar və də bəzən də iki gün üst üstə oruc tutardı.
Peyğəmbərimiz gündə ən çox iki dəfə yemək yeyər və yeməkdə 13 loxmadan
çox yemədiyi də bilinməkdədir.
Kariesin yaranma səbəbi: Karies dişi çevreleyen xarici təbəqədəki
mineralların həll edilməsi nəticəsində ortaya çıxır. Diş üzərindəki
bakteriyalar karbonhidratlı (şəkərli)qidaları parçalayaraq turşunun
meydana gəlməsini təmin edirlər. Bu turşular diş minasını korlayaraq
deşir. Bundan əlavə də həddindən artıq siqaret və qara çayda dişi
rəngləyir. Plombların ətrafında yenidən karies meydana gəlsə residiv
(ikinci dəfə) yaranmaya səbəb olar. Ayrıca dolğunun altında yenidən
kariesde meydana gələ bilər.
Kariesə qarşı qorunma: 1-) Diş baxımı 2-) Nizamlı olaraq idarə üçün diş
həkiminə gedilməli 3-) Sağlam qidalanma, xüsusiyyətlədə şəkərli
qidalardan uzaq dayanılmalı və kiçik uşaqların və körpələrin rezene
toxumu ehtiva edən çay içməmələri lazımdır, çünki rezene toxumu
həddindən artıq miqdarda glukoz (şəkər) ehtiva edər və buda dişləri
çürüdər. 4-) Flüor dişlərin müqavimətli və möhkəm olmasını təmin edər,
bu gün flüor ehtiva edən diş pastası vardır. Bu kifayətdir, əgər flüor
qeyri-kafiliyi problemi yoxsa, lakin bununda ölçüsü qaçsa zərərlidir.
5-) Dişlərin xüsusiyyətlədə uşaqlarda süd dişləri düz olmayıb üzərində
yüngül çuxurcuqlar və cırıqlar ola bilər. Bunlar sintetik maddə ilə diş
həkimi tərəfindən düzəldilər. 6-) Karies ağız içindəki bakteriyalar
səbəb olar. Bu bakteriyaları zərərsiz həllə gətirmək ancaq TahitianNoni,
kirpi otu, adaçayı, və tarçın kimi təbii dərmanlarla mümkündür.
Erkən diaqnoz: Karies başlanğıc mərhələsində ağrıya səbəb olmaz, əvvəl
diş minası avaziyar (1. dövrə) və ya açıq ləkələr meydana gələr. Buda
diş minasındakı mineralların həll edilməyə başladığını göstərir. Diş
kariesi irəliləmiş və diş sümüyünə (deyildin), yəni 3. dövrəyə qədər
irəliləmişsə soyuq, isti və ya şirin yeyincə ağrıya səbəb olar.
Diaqnoz: Diş həkimi dişi zonda və güzgülərin köməyi ilə muayinə edər.
Narahatlığa səbəb ola biləcək diş üzərindəki diş pası (diş daşı)
təmizlənər. Dişin rentgeni çəkilərək dişdəki çürümənin hansı mərhələdə
olduğu aydın olar. Lazımlı görülsə tüpürcək salgılaması və tükürüğün pHi
ölçülər. Parafinli konfet eyni saqqız kimidir. Bu 5 dəqiqə çeynənilər
və dəqiqədə 1 ml tüpürcək sekresiyalanırsa normal və çox isə o zaman
tədbir görülməsi lazımdır. tükürüğün pHi 4ün altında, yəni həddindən
artıq turşulu isə kariesə səbəb olar. Ayrıca indiki vaxtda lazerli
kompüter müayinə metodları ilə diaqnoz çox asanlaşmışdır.
Müalicə: Diş həkimi kariesi yoxladıqdan sonra, dişi təmizləyir. Çürüyün
böyüklüyünə görə bu əməliyyat diş kökünə qədər gedər və təbii ki o
zamanda sinirləri öldürmək gərəkdir. Dolğunun amalgamadan seçilməsi
sekresiya üçün ən təhlükəli olanıdır, çünki amalgama bir çox metal və
ağır metalın qarışığından meydana gəlir. Bunlardan civə yavaş yavaş həll
edilərək bədəni zəhərlər, xüsusiyyətlədə beyin, sinir hüceyrələri,
sinir mərkəzi və limfa vəzilərində sıxlaşaraq bir çox xəstəliyə səbəb
ola biler. Diş diblərindəki mikrob ocaqlarını təmizləmək üçün immun
sistemi hərəkətə keçirmək lazımdır.