D vitamininə həsrət qalacağımız günlər gəlirSonbahar gəldi, yazın bizdən maraq əsirgəməyən təpəmizdə ışıl ışıl parlayaraq bizi istilədən bəzən də tərlədən günəşə həsrət qalacağıq.
Günəş girməyən evə həkim girər sözündən də hərəkətlə payız xəstəlikləri özünü göstərməyə başladı. Xüsusilə uşaqlarda və yaşlılarda görülən D vitamini əskikliyi də bunlardan biri.
A-dan Z-yə D Vitaminini və əskikliyinin səbəb ola biləcəyi sağlamlıq problemlərini Hisar Intercontinental Hospital Fizika Müalicə və Rehabilitasyon Hissə Başçısı Prof. Dr. Lütfüyə Müslümanoğlu ilə danışdıq.
D Vitamininin Xüsusiyyətləri nələrdir?
Kalsiumun bağırsaqlardan emilimini və qan dövranına keçməsini təmin edən D vitamini kalsiumun sümüklə birləşməsini möhkəmə xüsusiyyətinə sahib olduğu üçün sümükdə quruluşlanma və sümük itkisindən qorunmada əhəmiyyətli bir rola sahib. Kalsiumun böyrəkdən atılımını azaldar. Əzələ kütləsinin və gücünün artması, düşmə riskinin azalması, məmə və kolon xərçəngi riskində azalma, qan təzyiqində azalma kimi əhəmiyyətli təsirləri də mövcuddur.
D Vitamini qaynaqları nələrdir?
Günəş ən böyük D vitamini qaynağıdır. Yumurta sarısı, qaraciyər, yağlı balıqlar, balıq yağı, kakao, kərəyağı, D vitamini dəstəkli süd kimi bəzi qidalarda tapılar.
D vitamini təbii yollardan necə alınar?
Təbii yollardan ölkəmizdə hər gün ən az 30 dəqiqə, saat 10.00-15.00 arasında günəş vannası qəbul etmə edilməsi ilə olar. Çılpaq bədənin birbaşa olaraq günəşi görməsi lazımdır. UV B şüaları şüşədən və ya geyimlərdən keçə bilməzlər. Bədənin üz və əl ayalarını ehtiva edən ən az 8%lik hissəsinin günəş götürməsi kafi ola bilər. Dəri qoruyucu kremlər sürtülməsi UV Bin alınmasını maneə törətdiyindən D vitamini sintez edilə bilməz. 37 dərəcə şimal paralel üstündə olan yerlərdə xüsusilə noyabr-Fevral ayları arasında D vitamini yoxdur və ya qeyri-kafidir. Bu dövrlərdə;
• Bağlı mühitlərdə yaşayanlarda,
• Günəş görməyənlərdə,
• Böyrək-qaraciyər qeyri-kafiliyi olanlarda,
• Yaşlılarda,
• Köklərdə,
• İlk 1 il ana südü al/götürməyən və günəş vannası qəbul etmə edilməyən körpələrdə D vitamini əskikliyi görülər.
D Vitamininin Faydaları nələrdir?
• Tip 1 (uşaqlarda görülən diyabet-şeker xəstəliyi) diyabet riskini azaldar.
• Bəzi şişlərin böyüməsini, kolon xərçəngi olma ehtimalını azaltdığı, xərçəng müalicə agentinin təsirini artırdığı işlərdə təsbit edilmişdir.
• Multipl skleroz olma ehtimalını azaltdığı göstərilmişdir. Multipl Skleroz, Sjögren Sindromu,  Romatoid Artrit, Tiroidit, Crohn Xəstəliyi kimi xəstəliklərdə immunitet sistemi ilə əlaqəsi irəli sürülməkdədir.
• İnfeksiya xəstəliklərində azalmaya niyə/səbəb ola bilər. Vərəm riskində azalma görüldüyü ifadə edilmişdir.
• Yaşlılarda demansı və enmə-iflic inkişafını azalda bilər
• Əzələ gücünü artırar.
 
D Vitamini əskikliyinin əlamətləri nələrdir və nə kimi problemlər yarada bilər?
D vitamini əskikliyində;
• Bədən kalsium tarazlığı pozulacağından sümüklərdəki kalsium qana keçər və sümüklər zəifləyər.
• Qırıq meydana gəlmə riski artar.
• Əzələ gücü azalar.
• Getmə, nərdivan enib-çıxma çətinləşər.
• Tarazlıqda pozulma olub, düşmə riski artar.
• Yorğunluq olar.
• Məşhur bədən ağrıları meydana gələr.
• Depressiyaya meyl artar.
• Unutqanlıq ola bilər
• Sümük əriməsi və sümüklərdə qırılmağa gətirib çıxararaq şikəstliyə səbəb ola bilər.
D Vitamini əskikliyi ən çox kimlərdə və niyə görülər?
• Yaşlılarda (70 yaşından sonra),
• Dəridə rəng dəyişikliyi artmış olanlarda,
• Köklər-obezlerde,
• Günəş vannası qəbul edərkən davamlı dəri qoruyucu krem istifadə edənlərdə,
• Bağlı geyim ilə gəzənlərdə (əl və yüzdə bağlı olanlar daha çox risk altına),
• Davamlı bağlı mühitlərdə çalışanlarda,
• Bəslənmə pozuqluğu olanlarda,
• Bağırsaqda əmiləm pozuqluğu olanlarda,
• Böyrək və qaraciyər qeyri-kafiliyi olanlarda,
• Antikonvülsan (qucaqlaya dərmanı),
• Kortizon istifadə edənlər,
• AIDS xəstələrində görülər.
Ayrıca hamiləlik və əmizdirmə dövründə də bəslənmə xarabsa, günəş vannası qəbul etmə edilməmişsə diqqətli olmaq lazımdır.
Uşaqlarda görülən D vitamini əskikliyi nələrə səbəb olar?
Süd uşaqlarında D vitamini əskikliyinin tapıntıları uşaq 2 aylıq ikən ortaya çıxar. Gecə narahatlıqları, həddindən artıq tərləmə, rəng nəfəsliyi, iştahsızlıq, istəksizlik ilk ifadə edilərdir. Bronxit, sətəlcəm və əzələ kramplarına meyl vardır. Skeletdə əvvəlcə kəlləndə yumşalma, qabırğaların sümük, qığırdaq birləşmə yerlərində şişliklər görülər. Zamanla sinə alt hissəsi zəng şəklində genişləyər. Qabırğalar asanca qırılar. Süd dişləri parçalanar. Kəlləndə forma pozuqluqları, kürəkdə donqarlıq, 0 və ya X şəklində qıçlar meydana gələr. Əzələlərdə ümumi bir gücsüzlük vardır. Getmədə gecikmə və ördəkvari getmə görülər. Müalicə edilməyən uşaqlarda boyu uzanması olmaz.
Yetkinlərdə görülən D vitamini əskikliyinin nəticələri nələrdir?
Kürək onurğaları, omba, ayaq və bəzən də qabırğalar ən çox ağrıyan sümüklərdir. Tam istirahətdə ağrı olmaz. İrəli dövrlərdə sümüklərdə əyrilik və əyriliklər ortaya çıxa bilər. Qan kalsium səviyyəsində azalma olduğunda əzələ sıxılmaları, kramplar görülər. Sümük və əzələ gücsüzlüyü səbəbiylə xəstələr paytak paytak (ördəkvari) gedərlər, nərdivan enib çıxa bilməz vəziyyətə gəlirlər. Yorğunluq hiss edərlər, məşhur bədən ağrıları (inadçı əzələ skelet ağrıları) olar, sümüklərdə qırıqlar ortaya çıxar.
Yaşlılarda görülən D vitamini əskikliyi nələrə gətirib çıxarar?
Tarazlıqda pozulmağa, əzələ gücündə azalmaya gətirib çıxardığı üçün düşmə artar və sümüklərdə xüsusilə ombada qırıq meydana gələ bilər. Getmə, hərəkət etmə qabiliyyəti azalar. Demans, yaddaş itkisi ola bilər, əzələ krampları, xüsusilə əldə və qıçlarda əzələ sıxılmaları sıx görülər. İnadçı əzələ skelet ağrıları olar. İnfeksiya riski arta bilər, tez-tez xəstələnə bilərlər.
D vitaminin həddindən artıq alışının zərərləri nələrdir?
• Qusma,
• İshal,
• Halsızlıq,

• Narahatlıq,
• Qəbizlik,
• İştahsızlıq,
• Ağız quruluğu,
• Bədəndə susuzluq halı (dehidratasyon),
• Çox su içmə və çox sidiyə çıxma halı, böyrək daşları və böyrək koliği meydana gələ bilər.

Tərcümə etdi: PRETTY GİRL

Redakte etdi: PRETTY GİRL