Şeherde canlanma var idi . Novruzun gelişi bütün mahalın qışdan qalan donunu açmışdı . Tebrizin dolanbac küçrlerinde evlerin alçaq , daş hasarların üstüne yuyulub serilmiş rengareng xalcalar şehere xüsusi gözellik verirdi . Sankı yay uzunu baxçalarında hana qurub xalça toxuyan xanımlar Novruz gelişini behane edib xalcalarını hasarların üstüne salaraq xalca sergisi açmışdılar . Hava qaralanda xalçalar içeri toplanar , sabah erkenden tekrar hasarların üstüne serilerdi . Bu proses ta bayram sabahına qeder davam ederdi . Qadınlar yorğan döşeyi heyetde salınmış temiz karxananın üstüne yığar güneşe verer , evin temizlik işleriyle meşğul olardılar . Kişiler ise evin torpaq döşemesine palçıqdan şire çeker , daş ehenge su qoyub yandırar, evin uçub dağılmış , catlamış yerlerini palcıqla suvayar hemin yanmış ehengle evin içini çölunu boyayardılar . Qızlar analarına , oğlanlar atalarına kömek ederdiler . Kenardan baxanda tenbel adam da bele bir ab havada işlemek , camaata qoşulmaq isteyirdi .

Saybalı kişi Tebrizin sayılıb seçilmiş tacirlerinden idi . Ağır başlı ve sexavetli xasiyyetiyle camaat arasında öz sözünü demiş adam idi . Dörd , beş devesi , iki - üç atı , üç dörd eşşeyi , dörd kömekcisi ile , Tebrizden , Erdebilden , Xoydan ipek parcalar , xalçalar , mis qablar , qızıl eşyaları aparıb Qarabağ , Şirvan , Derbend bazarlarında satar geri dönende ise ordan develerne Tebrizde tapılmayan şeyler - esasen nöyüt , mazut alıb getirerdi . Karvan yolunun üstünde görünen on ticaret karvanından biri de Saybalının idi . Evde cox az tapılırdı . Günü seferlerde idi . Bayramnan bayrama , seyrannan seyrana guya evde qalıb dincelirdi . Tebriz bazarındakı dükanına balaca qardaşı Cümüşüdü qoyub , 14 yaşlı oğlu İbrahimi de ona kömekçi vermişdi. Dükanın bütün ticaret işlerini Cümüşüd görür . İbrahimi de ora bura buyruğa gönderirdi.
İbrahim dolu bedenli gümrah uşaq idi . Şen zarafatcıl xasiyyetinden hele o vaxtın 9 10 yaşların ergenlik dövrü sayılan qızların ağlını başından almışdı . Ele dükana gelenler de guya analarıyla ipek , çit , xalca almağa qelen bu balaca qızlar idi . ibrahimi uşaqlıqdan " İbiş " deye çağırdıqlarından ele adı İbiş qalmışdı .
Şimali Azerbaycandaki veziyyetle elaqeder İran - Azerbaycan arasındakı problemler serhedlere de tesirsiz keçmirdi . İbrahimin doğuşundan sonra 6 il qaçaqmalcı kimi hebs edilerek ailesinden ayrı qalan Saybalı nehayyet vetene döne bildi . Ve bu uzun müddet ayrılıqdan sonra xanımı Esmerden bir qız ve bir oğlan ekiz uşaqları oldu .
Tebrizden cox uzaq eyaletkerin birinde dünyaya gelmiş Esmer qarabuğdayı , hündür balıq endamlı şirin bır qız idi . Atası borclarını bağlamaq üçün onu hele 9 yaşında borclu olduğu bir tacire ere vermek istemişdi . Tacir 35 yaşlarında bir kişi idi . Bu teklifi bir qız atasının ağzından eşidende taçir onunla razılaşmamış :
- Madem borclarını bağlamaq üçün qızını mene vermek isteyirsen . O zaman borclarını silirem - deyerek borç defterini onun qabağına qabağına qoydu
- Amma bir şertle . Qızını menim bacım oğlunla evlendireceyik .
- Hansıyla ?
- Lal Manqıyla !
Lal Manqının adı ne idise , kim onu danışdırıb adını soruşurdusa danışa bilmediyinden ağzından dilinin dolaşdırdığı sesden " Manqı " kelmsi cıxdığından el camaatı ona " lal Manqı" deyirdi .
Uzun sözün qısası hele döşü başı çıxmamış , bedeni berkimemiş , qızlar bulağından su içmemiş Esmeri molla getirib kebinin keserek Lal Manqıya verdiler . Hele qadın- kişi münasibetinin ne olduğunu anlamayan qız er evine ilk qedem basdığı günden bu ailenin qulu olduğunu anlamışdı . Geldiyi günden mala , heyvana , ekin biçine söfq edilen qız ele hemin günden qara kitabının sehvesinin açıldığını hiss etmişdi . Qısmetine çıxanın onun alın yazısı oldığunu qebul eyerek taleyine boyun eymişdi . Xeste ağıl catışmamazlığı olan eriyle eslinde er - arvad intim münasibeti de yox idi . Xeste er arvad dediyini sadece öpmekden ibaret olduğunu bilirdi. Kendin gencleri Lal Manqını daldalayıb ne qeder er arvad münasibetlerini ona başa salmağa calışırdısa da heç bir faydası yox idi . Lal Manqının kiçik beyni bunu qavramırdi . Aradan iller keçse de heç bir deyişen şey yox idi . Esmer artıq 14 yaşına gelib catmışdı ama hele de er evinde qız uşağı idi . Yaşının üstüne yaş geldıkce , qızlar bulağından su içdikce qızın gözelliyi göz qamaşdırırdı . İri badamı gözlerinin üstündeki qaşları sankı qelemle cekilmişdi . Qarayanız siferindeki yanaqlar alma kimi qızarırdı . Dodaqları pardaqlamaq üzre olan qızıl gül göncesine benzeyirdi . Uzun şabalıdı gur saçların ortadan ayırıb iki hörüb çiyinlerinden aşağı sallayarken sankı qoşa ilan döşlerinin üstünde qıvrılırdı . Qabarıb qalxmış şux sinesini ağ kelayagısının altında gizlederdi . Etli endamlı olsa da beli sanki üzükden kecerdi . Yaşıl donun ustunden geydiyi qızılı butalı arxalığın beline bağladığı gümüş kemer sanki qızın beline ölçülmüşdü . Bir sözle allah ele bil bu qızı qeybinden yaratmışdı .
Tay - tuşlarının xoşbext aile heyatından , sevgi mecaralarından , sevib - sevilmesinden eşidende xeste erine baxıb için cekerdi . Gözlerin yumub özü - özüne olmayan sevgilisiyle xeyal qurub onunla sevişerdi , qoxlaşardı . Tek teselli tapdığı bir dostu vardı . Qaşqa at ...
Qaşqa at doğulanda Esmer onun yanında idi . Ne qeder sevinmişdi . Atı öz uşağı kimi sevib ezizleyirdi . Temiz bir sevgiyle böyütdüyü qaşqa at da ona meylini salmışdı . Esmerden başqa hec kimi terkine mindirmezdi . Evin , xırmanın ağır işlerinden vaxt tapıb Esmer de arada Qaşqayla tebietin seyrine cıxardı . Küren qaşqa atın belinde yaşıl çemenlikde seyiren çehrayı - qırmızı geyimli qızın menzeresi kenardan baxanları valeh edirdi . El içinde at sürmekde mehşur idi . Bezen erinin geyimlerini geyer , saçlarını tüklü çoban papağının altında gizleder ,özün yeniyetme oğlana benzeder , xalq oyunlarına qoşulardı - oğlanlarla çilikağaç , diredöyme oynardı . Hele at belinde papaqqapma oyunlarına qoşulandan bu yana kimse ondan papaq yayındıra bilmezdi . Qaşqa atı şahe qalxar papağı havada tutub qaçardı . Onun atına kimse çata bilmezdi .
Günlerin bir günü , tebietin seyrinden eve dönen qız , kehrize yenib atını sulayarken uzaqdan bir deste karvanın geldiyini gördü . Qız yad kişilerden yaşmaqlanıb atının yüyeninden tutub beline sıçradı . Ne illah etdiyse at yerinden terpenmedi ki , terpenmedi . At şahe qalxır yerinde fınxırır , kişneyirdi . Zerif qız ne edeceyini bilmirdi . Atın atılıb düşmesinden yaşmağı üzünden sürüşüb sinesine düşmüşdü . Saçları dağılıb havanın mehine teslim olmuşdu . Karvan da artıq kehrize yaxınlaşmış, kehrizin arxından develer su içmeye başlamışdı . Yerinde durmayan qaşqa at karvandakı atlara can atırdı, onlarla cütleşmek isteyirdi . Qız bunu başa düşürdü . Ama bu qeder kişilerin içinde atını onların atlarıyla nece cütleşdirecekdi ki . Devenin noxtasından tutmuş kişiler develerin suladıqdan sonra onların yüklerini açıb yaxınlıqdakı cemenliye ötürdüler . Eşşek ve atları kehrizin başındakı dağdağan ağacına bağladılar . Qaşqa atın tersliyi tutmuşdu . İstediyini o biri atlardan almayınca getmek fikiri yox idi . Qız da inadına salıb atı rahat buraxmır , belinden düşmürdü . At şahe qaşxdıqca qızın eteyi yellenir baldırları açılır , saçları üzüne dağılırdı . İpek qoftasının üstünden geydiyi dar zerxara arxalığın yaxasından dik memeleri baş qaldırır bu da qızı daha celbedici gözterirdi . Kişilerin gözü bu gözel qızda idi . Saybalı adamlarına işare edib, işlerine baxmasının emr etdi . Her kes bir terefe dağılışıb eşyalarını yerbeyer eledi .
Saybalı özü de bu gözel qızın at belindeki oyunlarına , etine endamına , saçlarına , gözelliyine heyran qalmışdı . At yerinde durmurdu . Saybalı uşaq deyildi 24 yaşı vardı , bir defe evlenmiş arvadını genc yaşda itirmişdi . Gözün acdığı gunden devesi , atı , eşşeyi vardı . Onların cütleşme mövsümünü de yaxşı bilirdi . İndi bu atın cütleşmek istediyini görür , qızın ise onu rahat buraxmaq istemediyini de hiss edirdi . Odur ki , onun atına yaxınlaşıb yuyeninden tutdu . Atı cilovlamağa calışdı . Amma at bu yad adamı görüb ürkdü şahe qalxıb kişnedi . Ayaqlarını qaldırıb onu vurmaq isteyende Saybalı böyük bir qehremanlıqla atin yeherinden tutub beline tullandı . Arxadan qızın ince beline sarılıb onu yıxılmaqdan saxladı , qızın tutduğu ipi ele qızın eli ile beraber dartıb atı sakitleşdirmeye çalışdı :
- Ppüüürrr , nçççç nççç pürrr...
İlk defeydi ki , belini kişi qolu sarmışdı . İlk defeydi ki , elini yad kişi tutmuşdu . küreynı kişi sinesine dayanmışdı . İlkbaxışına diqqet edirdi .
Baharın verdiyi nefesden yaşıllaşan çemenlikde iki kol vardı birine atlar bağlanmışdı . Birinin altında ise Saybalıynan Esmer oturmuşdular . Atlar birbirleriyle oynaşarken Saybalı yaşıl otlara dirseklenib onları seyrede ede işinden gücünden danısır , qız ise ondan bıraz aralı oturub başını aşağı salaraq etrafındakı çiçekleri yolub tökerek onu dinleyirdi . Ömründe ilk defe bir kişi ile tekbetek dialoq qurub danışır , ilk defe onunla hökmlü eyni zamanda nevazişli sesiyle kişi danışdırırdı . İlahi kişi sesi eşitmek ne gözel şey imiş . Ve ömründe ilk defe onunla danışanda ilk defe bextinnen taleyinden şikayyet etdi . Allahını ne üçün onu bu gözelliklerden mehrum etdiyi üçün qınadı . Üsyan etdi . Oturduğu yerden qalxıb atlara baxdı , derinden bir ah çekdi , atlar baş başa vermiş bir birlerine mehebbetle sürtünürdüler . Üreyinde " bu at qeder de olmadım ay allah meni niye dünyaya getirmisen ? " dedi , taleyin hökmünden , cıxmaq istedi , alnının yazısını pozmaq istedi . Dönüb Saybalıya baxdı .
- Evlisen ?
- Dulam .
- Qaçırt meni !
Ele bu vaxt biznen görüşe gelmiş qızlardan ikisi yanımıza geldiler .
- Feride xanım , guya ki , biz görüşdük dee - gülüşdüler - heç bir söhbet ede bilmedik ki . Gördük başınız söhbete yaman qarışıb mane olmaq istemedik .
Olsun canım başqa zaman inşallah görüşerik . Men burda , siz burda . Ama Bahar burda deyil , bir de Allah bilir ne zaman elime kececek - deyib ayağa qalxdım . Bahardan telefon nömresini alıb :
- İndi geç oldu . İn şa Allah seninle danışacam - dedim - mütleq qaldığımız yeri yadında saxla , ele ordan davam edeceyik .

Yazar: Feride Acarakçay (real hekayə)